زوایای گوناگون و متعدد مساله آلودگی هوا که بنا بر برآورد رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران سالانه ۱۲ میلیارد دلار به کشور خسارت می‌زند، این روزها و به مناسبت هفته «هوای پاک» مورد توجه کارشناسان این حوزه و نیز رسانه‌هاست.
یافته‌های علمی متعددی نشان می‌دهد که برخی از آلاینده‌های هوا، به ویژه ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد، سقط جنین ناخواسته، به ویژه در دوره‌های بحرانی بارداری را افزایش می‌دهند
چند هفته پیش نیز «علیرضا رئیسی» معاون وزیر بهداشت با اشاره به ارتباط مرگ ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر در کشور و هفت هزار نفر در تهران با آلودگی هوا طی هر سال، گفته بود «۵۹۷ همت یعنی ۱۲ میلیارد دلار به طور سالانه شامل هزینه‌های کلی در مبحث آلودگی هوا در سراسر کشور است.»
بر اساس گزارش‌های تخصصی که آمارها و گوشه‌هایی از آن در رسانه‌ها منعکس می‌شود، ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون آلاینده اصلی کشور ما به شمار می‌آیند. به گفته «محمدرضا ظفرقندی» وزیر بهداشت در همایش ملی روز هوای پاک که نخستین روز بهمن برگزار شد، معیار جهانی بیش از ۵ میکروگرم این ذرات در هر مترمکعب خط قرمز آلودگی است و ما در کشور این مقدار را ۱۲ میکروگرم می‌دانیم اما با معیار خودمان نیز شهرهای کشور به طور متوسط ۲۴۷ روز آلوده بوده و این آمار برای تهران ۳۵۳ روز است.
این تعداد روزهای آلوده و این حجم از آلودگی، نه تنها منجر به بیماری و افزایش مرگ و میر می‌شود، بلکه با تاثیرگذاری بر میزان قدرت باروری زنان و مردان و سقط جنین، بر روند جمعیتی کشور اثر می‌گذارد.
جمعیتی که سال به سال پیرتر می‌شود
سیاست‌های جمعیتی در سال‌های اخیر نتوانسته گره از مشکلات کشور باز کند. پنجره جمعیتی رو به بسته شدن است و هشدارهای چندساله و برخی راهکارهایی که به کار بسته شده برای فرزندآوری چندان اثربخش نبوده است.
«سیدجواد حسینی» رئیس سازمان بهزیستی در مراسم رونمایی از برنامه محیط دوستدار سالمند و همزمان با اظهارات وزیر بهداشت اعلام داشته «در سال ۱۴۳۰ بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند به شمار می‌آیند و کمتر از سه دهه دیگر یکی از سالخورده‌ترین کشورهای دنیا خواهیم بود.»
موضوع جمعیت به عنوان یک مساله استراتژیک برای هر کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی قدرت ملی و بعضا توسعه‌یافتگی شناخته می‌شود. محور توسعه در کشورها در عصر جدید بر پایه وجود جمعیتی جوان، فعال و خلاق بنا شده است و جوامعی که دارای جمعیت جوان‌تری هستند، معمولاً از نشاط و پویایی بیشتری برخوردارند.
ایران اما در حال تجربه یک روند کاهشی در نرخ رشد جمعیت است و همچنان که اشاره شد، پیشبینی می‌شود که در ۳۰ سال آینده به کشوری پیر تبدیل شود.
تازه‌ترین آمارها، نشان‌دهنده تداوم روند کاهشی در تعداد تولدها است. بر اساس آمار ثبت احوال و اطلاعات مرکز رصد جمعیت، در سال ۱۴۰۲ تعداد یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۴۸ ولادت در کشور به ثبت رسیده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هشدار داده که برای اولین بار در تاریخ، نرخ تولد در سال ۱۴۰۳ به زیر یک میلیون نفر می‌رسد. به گفته وزیر، باروری اکنون از ۲.۰۱ در سال ۹۵ به ۱.۶۶ رسیده است و اگر به ۱.۱ برسد در چاله و چاه جمعیتی گرفتار می‌شویم.
در این شرایط، سقط جنین به وضوح تأثیرات خود را بر روندهای جمعیتی کشور نشان می‌دهد. بنا بر اظهارنظر «انسیه کتابچی» معاون نظارت و پایش ستاد ملی جمعیت در آذرماه سال جاری، سالانه ۱۰ هزار مورد سقط قانونی با مجوز سازمان پزشکی قانونی در بیمارستان‌ها و به صورت رسمی انجام می‌شود.
بر اساس نظر کارشناسان، بخشی از این سقط جنین‌های قانونی و البته با تعدادی بسیار بالاتر سقط جنین‌های ناخواسته که آمارش در جایی ثبت نمی‌شود، ناشی از آلودگی هوا است؛ نوزادانی که می‌توانستند به دنیا بیایند و به کاهش مشکلات جمعیتی کشور کمک کنند.
بر اساس برخی پژوهش‌ها در چین که شهرهای پرتراکمش در بالای فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار می‌گیرند، حدود ۷ درصد از زنان مورد مطالعه در سه ماهه اول بارداری خود سقط جنین را تجربه کرده‌اند. از میان آنان، زنان بالای ۳۹ سال و افرادی که در مراکز تجاری اداری مرکز شهر کار می‌کردند در معرض خطر بیشتری قرار داشته‌اند
جنین‌ها در معرض تهدید قاتلان معلق
یافته‌های علمی متعددی نشان می‌دهد که برخی از آلاینده‌های هوا، به ویژه ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد، سقط جنین ناخواسته، به ویژه در دوره‌های بحرانی بارداری را افزایش می‌دهند.
قرارگیری در معرض سطوح بالای آلودگی‌های جوی قبل و در حین بارداری به عنوان یک عامل خطر برای سقط جنین در زنان باردار عمل می‌کند. این موضوع در بسیاری از تحقیقات مخصوصا در چین اثبات شده است.
به گزارش یکی از رسانه‌های داخلی، نتایج پژوهش‌های محققان دانشگاه هاسلت بلژیک نشان می‌دهد که سطوح بالای آلودگی هوا به شکل مستقیم و غیرمستقیم منجر به سقط جنین می‌شود.
محققان دانشگاه پکن نیز با بررسی سوابق بهداشتی حدود ۲۵۵۰۰۰ زن باردار به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا بر سقط جنین اثر می‌گذارد. آنها ضمن ردیابی میزان ذرات ریز مانند دوده، میزان دی اکسید گوگرد، ازن و مونوکسید کربن در پکن، متوجه تاثیر آلودگی بر سقط جنین شدند.
بر اساس این پژوهش‌ها در چین که شهرهای پرتراکمش در بالای فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار می‌گیرند، حدود ۷ درصد یعنی حدود ۱۷۵۰۰ نفر از زنان مورد مطالعه در سه ماهه اول بارداری خود سقط جنین را تجربه کردند. به نظر می‌رسد که از میان آنان، زنان بالای ۳۹ سال و افرادی که به عنوان کارمند در مراکز تجاری اداری مرکز شهر کار می‌کردند در معرض خطر بیشتری قرار دارند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، آلاینده‌های هوا به جفت نفوذ کرده و به جنین می‌رسند. این مواد شیمیایی ممکن است به «دی.ان.ای» DNA آسیب رسانده یا رشد جنین را مختل کنند.
«نوشین جعفری» متخصص زنان در این باره و در گفت‌وگویی رسانه‌ای اظهار داشته آلودگی هوا در ماه‌های دوم و سوم بارداری می‌تواند منجر به کاهش رشد جنین و زایمان زودرس شود. همچنین، کاهش رشد جنین، زایمان زودرس و ابتلا به اوتیسم، از عوارض آلودگی هوا است.
درهم‌تنیدگی آلودگی و ناباروری
آلاینده‌های هوا تنها از طریق افزایش سقط جنین بر روند جمعیتی تاثیر نمی‌گذارند، بلکه با تاثیرگذاری بر قدرت باروری زن و مرد، در نهایت نرخ ولادت‌ها را از خود متاثر می‌کنند.
بر اساس یافته‌های برخی تحقیقات خارجی، ذرات معلق مشکلات عدیده‌ای برای زنان و مردان به وجود می‌آورند و تاثیر مستقیمی بر سلامت اسپرم و تخمک می‌گذارند. به این ترتیب، احتمال باروری و بارداری در افرادی که ساکن مناطقی با آلودگی شدید هوا هستند، کاهش پیدا می‌کند.
داس مرگ در دست ذرات آلاینده
به گفته معاون وزیر بهداشت، ۱۱ دستگاه اصلی در قانون هوای پاک با ۸۹ تکلیف حضور دارند که در این زمینه باید تکالیفشان را اجرا کنند اما ۴۰ درصد این وظایف انجام نشده است
آلودگی هوا در نهایت با افزایش میزان مرگ و میر، بر روندهای جمعیتی اثر می‌گذارد. به گفته «عباس شاهسونی» رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی طبق مطالعات انجام شده از سوی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲ در ۵۷ شهر کشور با جمعیت حدود ۴۸ میلیون نفر، سالانه ۳۰ هزار و ۶۹۲ مرگ منتسب به آلودگی هوا داریم.
بنا بر اظهارات اخیر وزیر بهداشت به طور میانگین بیش از ۱۲ درصد از مرگ‌های سال ۱۴۰۲ در کشور منتسب به آلودگی هوا بوده که رقمی حدود ۵۰ هزار نفر را شامل می‌شود. همچنین ۱۵ درصد مرگ و میر کودکان زیر پنج سال در ایران به دلیل آلودگی هوا است.
به این ترتیب، در شرایطی که به دلیل شرایط اقتصادی، میزان فرزندآوری خودخواسته به حداقل رسیده، آلودگی هوا با تاثیرگذاری بر قدرت باروری، سقط جنین و میزان مرگ‌ومیر، به طور مستقیم بر میزان جمعیت کشور اثر می‌گذارد.
بنا بر گفته‌های رئیسی معاون وزارت بهداشت و درمان و آموزش، ۱۱ دستگاه اصلی در قانون هوای پاک با ۸۹ تکلیف حضور دارند که در این زمینه باید تکالیفشان را اجرا کنند اما ۴۰ درصد این وظایف انجام نشده است.
با این تفاسیر شاید مسئولان بهتر باشد به جای هزینه‌کرد برای اجرای سیاست‌هایی چون ایجاد قرارگاه و پایگاه‌های مبارزه با سقط جنین از سوی نهادهایی مختلف و اعمال سیاست‌های انتقادبرانگیزی چون خارج کردن آزمایش غربالگری جنین از پوشش بیمه‌های پایه و … روی مسائلی چون کاهش آلودگی هوا تمرکز کنند که سالانه جان تعداد زیادی شهروند متولد شده و متولدنشده کشورمان را می‌گیرد.
منابع:
Particulate matter exposure increases the risk of reduction in human fecundity in South Asia, Wang Huailin, researchgate, ۲۴ Feb ۲۰۲۳
The impact of air pollutants on spontaneous abortion: a case-control study in Tongchuan City. J. Li, L. Liu, J. Gu , Public Health, ۰۱ Feb ۲۰۲۴
Relationship between air pollutants and spontaneous abortion in a coal resource valley city: a retrospective cohort study, Jimin Li, Boya Yang, -Journal of Maternal-fetal & Neonatal Medicine, ۱۵ Nov ۲۰۲۳
Ambient air pollution and rate of spontaneous abortion, Amelia K. Wesselink, Kipruto Kirwa, -Environmental Research, ۲۷ Dec ۲۰۲۳
Outdoor Air Pollution and Pregnancy Loss: a Review of Recent Literature
Sandie Ha, Sneha Ghimire, V. Martínez, -Current Epidemiology Reports, ۲۴ Aug ۲۰۲۲
نظر شما