تا رسیدن به خلق آثار شاخص ادبی راه زیادی پیشِ رو داریم

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، چهارمین دوره جایزه ادبی شهید سیدعلی اندرزگو در سه بخش «روایت مستند و تاریخ شفاهی»، «داستان بلند و رمان بزرگسال» و «داستان کودک و رمان نوجوان» به‌زودی به کار خود پایان می‌دهد و منتخبان این دوره در اختتامیه معرفی خواهند شد. جایزه ادبی اندرزگو به عنوان فرصتی برای بازخوانی حقیقت و ایستادگی در برابر تحریف تاریخ معرفی می‌شود. جریان‌سازی تولید محتوا یکی از اولویت‌های این رویداد ادبی است.

به همین منظور در گفت‌وگویی با وجیهه سامانی نویسنده و داور ادوار مختلف جایزه ادبی شهید اندرزگو، راهی که این جایزه طی کرده و میزان تاثیرگذاری آن بر ادبیات مقاومت را بررسی کردیم.

فرم و محتوا هر دو به یک اندازه در خلق آثار ادبی مهم اند

به نظر شما، تولید روایت در حوزه ادبیات و تاریخ چه اهمیتی دارد و چگونه می‌تواند بر آگاهی و فرهنگ جامعه تاثیر بگذارد؟

این یک واقعیت است که هیچ چیز به اندازه هنر و ادبیات در ذهن و جان و اندیشه آدمی تاثیرگذار نیست و ادبیات، خصوصا داستان و رمان که مهم‌ترین بخش ادبیات خلاقه است، یکی از ابزارهای موثر بشر در قرن حاضر برای تاثیرگذاری روی جامعه، جریان‌سازی و حفظ و انتقال واقعیات تاریخی است.

کیفیت آثار ارسالی به جایزه ادبی شهید اندرزگو در دوره‌های مختلف چه تغییراتی داشته است و چه عواملی در این مساله موثر بوده‌اند؟

باتوجه به واکاوی این دهه و بررسی آثاری که از اوایل دهه ۹۰ تاکنون داشتیم و با یک نگاه جریان‌شناسانه متوجه می‌شویم آثار خوبی در حال خلق شدن است و این جریان دوباره زنده شده است. از نظر اولویت کمیت چندان مهم نیست و باید به کیفیت آثار توجه بیشتری داشت. تکنیک و فرم، عناصر مهمی‌ در خلق آثار هستند؛ اما متاسفانه در بسیاری کارهای جریان انقلاب به آن‌ها توجه کمتری می‌شود و عمده تمرکز بر مضمون و محتواست، نگاهی که اشتباه است. فرم و محتوا هر دو به یک اندازه در خلق آثار ادبی مهم اند. اکنون در نقطه‌ای هستیم که آثار این حوزه به لحاظ کمی و کیفی رو به جلو و رو به رشد و همین دلگرم کننده است.

معیارهای اصلی شما برای انتخاب آثار برگزیده در جایزه ادبی شهید اندرزگو چیست و چگونه این معیارها در فرآیند داوری اعمال می‌شوند؟

در سه دوره‌ای که به عنوان داور این رویداد ادبی حضور داشتم، نظر و نگاهم بر این بود آثاری را انتخاب کنم که هم به لحاظ فرم و تکنیک و هم به لحاظ مضمون و محتوا قوی و قابل اعتنا باشند. اگر اثری در هر کدام از این عناصر ضعف داشته باشد، نمی‌تواند مخاطب را با خود همراه کند. بهترین و خواندنی‌ترین وقایع و روایت‌ها هم اگر در فرم و ساختار ضعیف عرضه شود، مخاطب خود را از دست می‌دهد.

فرم و محتوا هر دو به یک اندازه در موفقیت یک اثر ادبی موثر و لازم است و نباید توجه به یکی، نویسنده را از دیگری غافل کند؛ اما در عین حال طرح و ایده تازه و جذاب و غیرکلیشه‌ای هم یکی دیگر از پارامترهایی بود که حین داوری آثار به آن ها توجه ویژه داشتیم.

وضعیت کنونی داستان انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

قطعا تا رسیدن به خلق آثار شاخص و ماندگار ادبی راه زیادی پیش رو داریم اما مهم اینجاست که اکنون در آن مسیر قرار گرفته‌ایم. آثار تولیدی در این حوزه به لحاظ کمی و کیفی روند رو به رشدی را شاهد است و در آینده بهتر هم خواهد شد.

طی سه دوره برگزاری جایزه شهید اندرزگو که در خدمت این رویداد بودم، شاهد تنوع و گستردگی موضوعی در این حوزه بودم که می‌توان گفت به نوعی از کلیشه‌های مرسوم و تکراری با موضوع انقلاب فاصله گرفته‌ایم. نویسندگان هرکدام از دریچه‌ای جدید و خلاقانه به موضوع ورود پیدا کرده و هر کدام تکه‌ای از پازل این رویداد بزرگ را به تصویر کشیده‌اند.

مهم‌ترین تفاوت جایزه شهید اندرزگو با سایر جوایز ادبی، انتخاب نهایی آثار برتر است

درباره ظرافت‌های خاص نگارش داستان انقلاب توضیح دهید.

نکته اول این که باید امانتدار تاریخ بود، یعنی استفاده از عنصر خیال و تخیل در داستان، نباید باعث تحریف وقایع شود. پرداخت داستانی و خلاقانه باید بر بستری از وقایع تاریخی باشد.

استفاده از عنصر خیال در داستان، نباید باعث تحریف وقایع شود

دوم اینکه نباید از ظرفیت تکنیک و ساختار غافل بود. ضعف عمده کارها در این حوزه و حوزه‌های دینی و ارزشی، بی‌توجهی نویسندگان به قالب و تکنیک اثر است و فقط روی محتوا تمرکز می‌کنند.

سوم اینکه برای هر رویداد تاریخی باید به دنبال بهترین ژانری بود که می‌شود در آن اثری عرضه کرد. بعضی اتفاقات شاید در قالب مستندنگاری و به اصطلاح ناداستان‌ها و برعکس بعضی موضوعات در قالب داستان و رمان موفق‌تر و تأثیرگذارتر باشند و اینکه هر واقعه‌ای را در قالب داستان بیاوریم، کار درست و حرفه‌ای نیست. بعضی مواقع مستند روایت کردن یک رویداد تاریخی، اثربخشی بیشتری دارد و کمک بیشتری به ماندگاری آن می‌کند.

فرآیند داوری در جایزه ادبی شهید اندرزگو چه تفاوت‌هایی با سایر جوایز ادبی ایران، مانند جایزه جلال آل احمد و هفت اقلیم دارد؟

با توجه به تجربه داوری در اغلب جشنواره‌ها و رویدادهای ادبی، می توانم بگویم مهم‌ترین تفاوت جایزه شهید اندرزگو با سایر جوایز ادبی، انتخاب نهایی آثار برتر است. یعنی بعد از پایان کار داوری و اعلام نامزدها توسط تیم داوری، این آثار در اختیار هیاتی متشکل از کارشناسان فرهنگی هنری رسانه‌ها، ناشران، نویسندگان و فعالان فرهنگی، قرار می‌گیرد و بعد از کسب امتیاز از آن‌ها، برگزیده نهایی انتخاب می‌شود.