استارلینک بدون ماسک!

منظومه ماهواره‌ای استارلینک متعلق به شرکت «اسپیس ایکس» که «ایلان ماسک» کنترل آن را در دست دارد، در کهکشان ارتباطی امروز از پدیده‌های خبرساز محسوب می‌شود. در یکی از آخرین اخبار مربوط به آن، رسانه‌ها طی روزهای اخیر تصاویری تحت عنوان «رقص نور ماهواره‌های استارلینک در آسمان تبریز و قم» منتشر کردند.

استارلینک شبکه‌ای از هزاران ماهواره کوچک است که در مدار نزدیک زمین قرار دارند و با ایجاد یک شبکه ارتباطی گسترده، امکان دسترسی به اینترنت را فراهم می‌کنند. این فناوری، با ارائه سرعت و پایداری بالا، به ویژه در مناطق کم‌برخوردار از زیرساخت‌های سنتی، مزایای قابل توجهی دارد.

با این حال، استارلینک تنها بازیگر این عرصه نیست. شرکت‌هایی مانند «آمازون» با پروژه کایپر و «وان ‌وب» نیز در حال توسعه شبکه‌های ماهواره‌ای مشابه هستند و رقابت در این بازار نوظهور، در آینده نزدیک، شدت خواهد گرفت.

با وجود ممنوعیت استفاده از سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران، «فوربس» آذرماه پارسال مدعی شد حدود ۲۰ هزار کاربر ایرانی به این سرویس دسترسی دارند. این گزارش، هزینه تهیه تجهیزات استفاده از اینترنت استارلینک را ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار و هزینه ماهانه سرویس‌های آن را ۷۰ الی ۱۰۰ دلار برآورد کرده بود که به دلیل تحریم‌ها از طریق رمزارزها پرداخت می‌شود.

منگلی کهنوئی: استارلینک در شرایط فعلی و با توجه به هزینه‌های بالای تجهیزات (۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار) و اشتراک ماهانه (حدود ۱۰۰ دلار)، نمی‌تواند جایگزین مقرون‌به‌صرفه‌ای برای اینترنت موبایل یا ADSL در ایران باشد

نگاه حقوق بین‌الملل به چالش اینترنت ماهواره‌ای برای حاکمیت سایبری کشورها

بر اساس حقوق بین‌الملل، کشورها حق حاکمیت بر فضای سایبری خود را دارند و دولت ایران هم بر همین مبنا می‌تواند با استناد به قوانین داخلی، استفاده از استارلینک را ممنوع کند.

با این حال، حقوق بین‌الملل برای اعمال حاکمیت سایبری کشورها قید و بندهایی از جنس حقوق بشر و … را قرار داده است.

در مجموع و از دید بسیاری از ناظران، پدیده استارلینک می‌تواند چالشی پیش روی حاکمیت سایبری ایران یا هر کشوری باشد. با این حال، با توجه به چالش‌های فنی، قانونی و اقتصادی، مشخص نیست که آیا استارلینک می‌تواند به انحصارهای اینترنتی در ایران پایان دهد یا خیر.

در کنار این چالش‌ها، برخی هم از فرصت‌های منظومه‌های ماهواره‌ای سخن می‌گویند. اینترنت ماهواره‌ای ظرفیت بالایی برای ارائه دسترسی به اینترنت در مناطق دورافتاده و محروم دارد. با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود که سرعت، پایداری و قیمت اینترنت ماهواره‌ای بهبود یابد و دسترسی به آن برای کاربران بیشتری در سراسر جهان فراهم شود.

نگرانی‌های شهروندی درباره استفاده از اینترنت

«کاوه منگلی کهنوئی» کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و مدرس دانشگاه درباره چالش‌های قانونی و امنیتی استفاده از این فناوری در ایران به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: حاکمیت فضای دیجیتال در کشورها نقطه بسیار مهمی در امنیت سایبری آن کشورها و حتما نیازمند اجرای فعالیت‌های رسمی در آن کشور است.

بدون توافق قانونی و رسمی با دولت ایران، ارائه خدمات ماهواره‌ای جای بحث دارد و موضوع مهمی است. در راس آن، بحث امنیتی مطرح است چرا که استارلینک به عنوان یک شرکت بین‌المللی می‌تواند اطلاعات اشخاص را با توجه به توافقات مختلف در اختیار مقامات و بخش‌های امنیتی خود آن کشور قرار دهد و این موضوع می‌تواند باعث نگرانی شهروندان شود و سوال برای آن‌ها پیش می‌آید که حریم خصوصی‌شان را در اختیار چه کسی قرار می‌دهند؟

در کشور ما، مانند بسیاری از کشورها حاکمیت دیجیتال به عنوان بخشی از حاکمیت ملی تلقی می‌شود. دولت ایران تلاش می‌کند تا با وضع قوانین و مقررات، کنترل خود را بر فضای سایبری حفظ کند. با این حال، ورود فناوری‌های جدید مانند استارلینک، چالش‌های جدیدی را در این زمینه ایجاد کرده‌است.

استارلینک از دیوار تحریم‌ها عبور می‌کند؟

این فعال حوزه دانش بنیان‌ها درباره محدودیت‌های پیش روی استارلینک برای ارائه خدمات پایدار و با کیفیت در ایران می‌افزاید: اولین مورد، محدودیت‌ها و چالش‌های سیاسی و بحث مهمی به نام تحریم است. شرکت استارلینک متعلق به آمریکا است و تحت استانداردهای این کشور فعالیت می‌کند. تحریم‌های مختلفی علیه ایران وضع شده که شامل تجهیزات الکترونیکی، ماهواره‌ها و فناوری‌های مرتبط است. این اولین موضوعی است که در ایران با آن مواجهیم.

از سوی دیگر، تاکنون سیاست رسمی بابت ارائه خدمات به ایران در اسپیس ایکس در نظر گرفته نشده و به دلیل تحریم‌های آمریکا و سیاست‌های این کشور علیه ایران، این شرکت سعی کرده از ارائه خدمات به صورت رسمی در ایران خودداری کند. فراموش هم نکنیم که استارلینک این امکان را دارد که فیلترینگ را دور بزند که این موضوع به لحاظ قوانین داخلی ایران به هیچ وجه قابل قبول نیست.

اصغریان: دسترسی به داده‌های کاربران ایرانی، می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت ملی کشور محسوب شود. همچنین باید به نقض حاکمیت دیجیتال اشاره کرد؛ استارلینک می‌تواند توانایی ایران در کنترل و مدیریت فضای سایبری را کاهش دهد

سه تهدید جدی استارلینک

«زینب اصغریان» کارشناس مسائل بین‌الملل درباره چالش‌های پیش روی حاکمیت دیجیتال و پیامدهایشان برای امنیت ملی کشورها به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: حاکمیت دیجیتال، به عنوان یکی از ابعاد حاکمیت ملی، بر لزوم کنترل و نظارت کشورها بر فضای سایبری تاکید دارد. استفاده از استارلینک، می‌تواند توانایی ایران در کنترل و مدیریت فضای سایبری را کاهش دهد و امکان دسترسی‌های غیرمجاز نهادهای خارجی به داده‌های کاربران ایرانی را فراهم کند. این وضعیت، نقض حاکمیت دیجیتال و تهدیدی برای امنیت ملی کشور محسوب می‌شود.

سه تهدید جدی در این زمینه وجود دارد که نخستین آن، دسترسی به اطلاعات کاربران است. استارلینک می‌تواند به عنوان ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات کاربران ایرانی توسط نهادهای آمریکایی مورد استفاده قرار گیرد.

مساله دیگر خطر جاسوسی در ارتباط با جمع‌آوری اطلاعات است. دسترسی به داده‌های کاربران ایرانی، می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت ملی کشور محسوب شود. در این زمینه همچنین باید به نقض حاکمیت دیجیتال اشاره کرد؛ استارلینک می‌تواند توانایی ایران در کنترل و مدیریت فضای سایبری را کاهش دهد.

بنابراین، استفاده از استارلینک در ایران، نیازمند بررسی دقیق ابعاد امنیتی و حقوقی آن است. لازم است تدابیر لازم برای حفاظت از امنیت سایبری و حاکمیت دیجیتال کشور در برابر این فناوری اتخاذ شود.

اینترنتی که فعلا به صرفه نیست!

منگلی کهنوئی به این پرسش که «آیا گسترش حوزه فعالیت استارلینک می‌تواند پایان‌بخش حکمرانی سایبری ایران باشد؟» چنین پاسخ می‌دهد: استارلینک در شرایط فعلی و با توجه به هزینه‌های بالای تجهیزات (۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار) و اشتراک ماهانه (حدود ۱۰۰ دلار)، نمی‌تواند جایگزین مقرون‌به‌صرفه‌ای برای اینترنت موبایل یا ADSL در ایران باشد.

حتی فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند فیبر نوری و ۵G نیز در حال حاضر برای کاربران ایرانی ارزان‌تر و در دسترس‌تر هستند. بنابراین، پایان دادن به حکمرانی اینترنت داخلی در ایران توسط استارلینک، حداقل در آینده نزدیک، بعید به نظر می‌رسد. با این حال، استارلینک می‌تواند حاکمیت سایبری کشور را به طور جدی به چالش بکشد. این فناوری، با پتانسیل ایجاد اختلال در کنترل اطلاعات و امنیت ملی، تهدیدی قابل توجه محسوب می‌شود. در این زمینه، رصد داده‌های کاربران، که دارایی ارزشمند هر کشور است، نگرانی‌های جدی را به دنبال دارد.

استارلینک می‌تواند گردش اطلاعات را مختل کرده و توانایی دولت‌ها را در مدیریت فضای دیجیتال محدود سازد. علاوه بر این، امکان ایجاد کانال‌های مستقل برای تهدیدات امنیتی نیز وجود دارد. در نتیجه، اگرچه استارلینک در حال حاضر جایگزین مناسبی برای اینترنت داخلی در ایران نیست، اما می‌تواند به طور بالقوه اقتدار سایبری کشور را تضعیف کند.

موانع پیش روی کاربران برای دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای

«مهم‌ترین چالش‌های لجستیکی و مالی پیش روی فعالیت استارلینک در ایران چیست؟» این نیز پرسشی است که منگلی کهنوئی در پاسخ آن بیان می‌دارد: چالش لجستیک بسیار مهم است. برای استفاده از استارلینک، کاربران به تجهیزاتی مانند دیش، مودم و روتر نیاز دارند. اما واردات رسمی این تجهیزات به ایران با محدودیت مواجه است. در نتیجه، خدمات پس از فروش و پشتیبانی نیز وجود ندارد.

از نظر فنی، نیاز به زیرساخت زمینی و رگولاتوری بومی است که خود، چالش‌های قانونی ایجاد می‌کند. از نظر مالی هم، هزینه بالای تجهیزات و خدمات، و محدودیت دسترسی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی، استفاده از استارلینک را برای بسیاری از کاربران ایرانی، به‌ویژه در مناطق کم‌درآمد، دشوار می‌کند.

منگلی کهنوئی: قطعا استارلینک با اینترنت پرسرعت و پایدار، می‌تواند برای کسب‌وکارها، به‌ویژه استارتاپ‌ها بسیار مفید باشد. علاوه بر این، استارلینک برای آموزش آنلاین، دورکاری و سایر فعالیت‌های دیجیتال سودمند است

استارلینک به درد همه نمی‌خورد!

این فعال حوزه دانش بنیان‌ها ادامه می‌دهد: قطعا استارلینک با اینترنت پرسرعت و پایدار، می‌تواند برای کسب‌وکارها، به‌ویژه استارتاپ‌ها، بسیار مفید باشد. فرض کنید یک استارتاپ در حوزه تجارت الکترونیک، نیاز به اینترنت پرسرعت و بدون قطعی دارد تا بتواند با مشتریان خود در سراسر جهان ارتباط برقرار کند. استارلینک می‌تواند این نیاز را برطرف کند. یا فرض کنید یک شرکت فیلم‌سازی، نیاز به اینترنت پرسرعت برای انتقال فایل‌های حجیم ویدیویی دارد. استارلینک می‌تواند این امکان را فراهم کند.

علاوه بر این، استارلینک برای آموزش آنلاین، دورکاری و سایر فعالیت‌های دیجیتال سودمند است. با این حال، محدودیت‌های قانونی، هزینه‌ها و مشکلات پشتیبانی، استفاده از آن را برای کاربران عادی سخت می‌کند و در حال حاضر بیشتر برای کسب و کار های خاص کاربرد دارد.

کهنوئی در مورد پوشش مناطق محروم و روستایی با استفاده از این فناوری دارند؛ توضیح می‌دهد: باید بررسی کرد که آیا این مناطق اصلا تمایلی به استفاده از این فناوری دارند یا خیر و اصولا استفاده از این سیستم در اولویت استفاده‌ای آنها قرار دارد یا نه.

وی می‌افزاید: بعضی از کسب و کارها به دلیل اختلال اینترنت، مشکلات دسترسی دارند و این دسترسی به استارلینک را نه به عنوان دسترسی اصلی، بلکه به عنوان دسترسی بک آپ در نظر می‌گیرند. اینجا این پرسش مطرح است که آیا این سرویس موجب تعارض منافع شرکت‌های خدمات‌دهنده داخلی و مجموعه‌های خارجی نمی‌شود؟ نه فقط الان، بلکه در آینده قطعا این تعارض منافع رخ خواهد داد.

«استارلینک تهدیدی محدود اما اثرگذار در حوزه دسترسی‌های استراتژیک و چالش‌های امنیتی است»

به گفته این استاد دانشگاه، در یک نگاه واقع‌بینانه، می‌توان گفت با مشکلاتی مثل محدودیت‌های قانونی، بحث هزینه، موضوع پشتیبانی، حتی تداخل منافع خدمات‌دهنده، این سرویس فعلا برای کاربران عادی از نظر قانونی و مالی قابل توجیه نیست.

البته این مساله برای کاربرانی مثل شرکت‌ها یا استارتاپ‌هایی که قدرتمندتر هستند و آنهایی که کسب و کارهای تخصصی در حوزه شبکه و دیجیتال دارند، در کوتاه‌مدت توجیه پذیر است، چون صرفه‌های تخصصی ایجاد می‌کند. اما باز هم در بلندمدت، نیازمند یک قانونگذاری و بازنگری و برنامه‌ریزی یک راه حل فراگیر است.

وی در ادامه درباره میزان جدی بودن تهدیدات منظومه‌های ماهواره‌ای هم می‌گوید: اگرچه این نگاه ممکن است اغراق‌آمیز به نظر برسد، اما در حال حاضر امکان استفاده انبوه از این فناوری فراهم نیست و مقیاس‌پذیری آن اجازه تغییرات اساسی در حاکمیت فضای دیجیتال را نمی‌دهد. با این حال، استارلینک تهدیدی محدود اما اثرگذار در حوزه دسترسی‌های استراتژیک و چالش‌های امنیتی است. استفاده مخفیانه و محدود از این ابزار در ایران وجود دارد، اما تا رسیدن به بلوغ کاربری و تأثیرگذاری بر اساس کلان‌داده‌ها راه زیادی در پیش است.

استارلینک و استانداردهای دوگانه!

اصغریان در زمینه تهدیدات امنیتی استارلینک برای کشور اظهار می‌دارد: استفاده از سرویس‌های اینترنتی مانند استارلینک که تحت مالکیت شرکت اسپیس‌ایکس و متاثر از سیاست‌های واشنگتن است، می‌تواند چالش‌های امنیتی و حقوقی قابل توجهی برای کشورها ایجاد کند. قراردادهای این شرکت با وزارت دفاع و نهادهای امنیتی آمریکا، نگرانی‌های امنیتی را برای کشورهایی که در تقابل با ایالات متحده قرار دارند، افزایش می‌دهد. بنابراین، استارلینک می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت سایبری ایران محسوب شود.

به همین خاطر، برای کنترل این تهدیدات و کاهش آسیب‌های ناشی از استفاده از استارلینک اقدامات متعددی ضروری است؛ از جمله سیاست‌گذاری دقیق در حوزه قوانین سایبری، توسعه اینترنت بومی و استفاده از ماهواره‌های ارتباطی بومی، کنترل سخت‌افزارهای گیرنده استارلینک و در نهایت استفاده از تجربیات سایر کشورها .

این کارشناس مسائل بین‌المللی می‌گوید: تفاوت الگوی رفتاری آمریکا در قبال استارلینک در اوکراین و ایران، ناشی از اهداف سیاسی و ژئوپولیتیکی این کشور است. در اوکراین، استارلینک با هماهنگی دولت رسمی این کشور ارائه شد تا توانایی اوکراین در جنگ الکترونیک علیه روسیه تقویت شود. اما در ایران، آمریکا تلاش می‌کند بدون تأیید دولت و برخلاف قوانین داخلی، استارلینک را فعال کند که نوعی مداخله در امور داخلی تلقی می‌شود.

اصغریان: تفاوت الگوی رفتاری آمریکا در قبال استارلینک در اوکراین و ایران، ناشی از اهداف سیاسی و ژئوپولیتیکی واشنگتن است

این رویکرد، استاندارد دوگانه آمریکا را نشان می‌دهد؛ در اوکراین، آمریکا از دولت رسمی تبعیت می‌کند، اما در ایران تحریم‌ها را نادیده می‌گیرد. همچنین، با گسترش استارلینک در ایران، آمریکا کنوانسیون مونته ویدئو مربوط به سال ۱۹۳۳ را زیر سوال می‌برد که بر اصل عدم مداخله تأکید دارد. طبق این کنوانسیون، هیچ کشوری حق ندارد در حقوق داخلی و خارجی دیگر کشورها مداخله کند. حمایت پنتاگون از استارلینک در ایران، نشان‌دهنده بهره‌برداری سیاسی و مداخله است. هدف آمریکا از این اقدامات، اعمال فشار بر ایران و تضعیف کنترل دولت است.

استارلینک چه آینده‌ای در ایران دارد؟

منگلی کهنوئی درباره آینده این فناوری در ایران بیان می‌دارد: اگر بخواهم جمع‌بندی کنم، در بازه زمانی کوتاه مدت، در حوزه فنی، بحث اقتصادی و مهم‌تر از آن، موضوعات حقوقی و سیاسی اجازه استفاده از این ابزار را نمی‌دهند و تنها برای کسب و کارهای خاص و مواقع ضروری می‌تواند کاربرد داشته باشد.

در بلند مدت، تا زمانی که مساله مالی و هزینه‌ای آن توجیه‌پذیر نباشد، این ابزار صرفا یک گزینه حاشیه‌ای، شاید حتی لاکچری برای مصارف خاص باقی می‌ماند.

به‌نظرم، آینده استارلینک در ایران نه جایگزین، بلکه یک مکمل خواهد بود و یک راه حل تکمیلی برای بهبود دسترسی، حتی ایجاد یک گزینه برای ایجاد جو رقابتی برای اینترنت داخلی به چشم می‌آید.