نگاهی به تلاش‌های دهه ۶۰ هلال احمر در حمایت از اسرای ایرانی در یک کتاب

کتاب «سایه هلال» به بخش مهمی از تحولات دهه ۱۳۶۰ شمسی می پردازد. در سخن ناشر این اثر مستند آمده است: «این کتاب را می توان همچون اسنادی گویا و تاریخی و برگی از دفتر گرانمایه انقلاب اسلامی نامید که در سطر سطر خود نام بلند سروهای آزاده را جای داده است.

این کتاب گزارشی از عملکرد جمعیت هلال احمر است که با هدف آشنایی و بهره برداری پژوهشگران گردآوری شده و به رشته تحریر درآمده است تا علاقمندان این عرصه بتوانند از مستندات آن بهره برداری کنند.

بدون تردید پس از سال های طولانی که از آزادی اسرا می گذرد، بازخوانی و بازنگری اسناد سخنان، مصاحبه ها، گزارش ها و … بازهم می تواند چراغی فراروی آیندگان بیفروزد. مسئولان نیز با گذر از تجربه های ارزشمند دیروز که حاصل تاوان های سختی است خواهند توانست با تدوین چشم اندازی روشن آینده مستحکمی را برای نسل آینده رقم بزنند…»

مقدمه نویسنده

در این نوشتار سعی شده است بخشی از تحولات به وجود آمده در دهه ۶۰ شمسی در رابطه با اسرای ایرانی گرفتار در بند رژیم عراق و مفقودان تا بازگشت آنان در مرداد و شهریورماه سال ۱۳۶۹ به صورت مستند مورد کنکاش قرار گیرد. امید است تا به عنوان اسنادی گویا و تاریخی برگی از فتر گرانمایه انقلاب اسلامی را در خود جای دهد. از آن تاریخ تاکنون نیز پیگیری وضعیت بقیه اسرا و مفقودان از سوی این اداره و سازمان های ذی ربط ادامه داشته و دارد که پرداختن به آنها خود فرصتی دیگر را می طلبد.

مطالب حاضر تقریباً گزارشی از عملکرد و مواضع افراد ذی ربط در این امر می باشد که با رعایت سیر تاریخی به رشته تحریر درآمده و علی رغم آنکه لازم بود پاره ای از تصمیمات و موضع گیری ها و علل مشکلات پدید آمده در برهه های مختلف به نقد و تحلیل کشیده شود اما این کتاب کمتر به این مهم پرداخته است. چرا که سعی ما بر آن بوده است تا با بازگرداندن دریچه نقد و تحلیل افکار و اندیشه های متفاوت بتوانند با استفاده از این اسناد مهم تاریخی و ارزیابی آنها بهره برداری های متنوع و مطلوبی انجام دهند.

آنچه در اینجا ارائه می شود فقط بخشی از اقدامات این جمعیت می باشد که در سطح داخل و خارج انجام داده است. چون ذکر همه آن تلاش ها و اقداماتی که سایر ارگانهای ذی ربط انجام داده اند، هرگز در این مختصر نمی گنجد.

برای گردآوری اسناد این کتاب یک گروه به طور مداوم و منجم به مدت یک سال تمام استاد شامل گزارشات، صورتجلسات و مکاتبات را فیش برداری کردند. بسیاری از گزارشات را خودم نوشته بودم، مکاتبه با صلیب سرخ و صورتجلسه های مذاکرات که در هلال احمر یا منابع دیگر موجود بود یا اظهارات اسیران آزاد شده اسناد این کتاب را تشکیل می دهد؛ در واقع از چندین منبع و مرجع مؤثق برای این کتاب استفاده شده است و این استاد در آرشیو هلال احمر موجود است.

در این کتاب بنا به ضرورت در جاهایی به ذکر برخی از مسائل مهم اسرای عراقی پرداخته شده است و این به دلیل تأثیر مستقیمی است که گاه امور آنها بر نحوه فعالیت کمیته بین المللی صلیب سرخ در ایران و نیز بر روند امور مربوط به اسرا و مفقودین ایرانی در حد نیاز ضرورت داشته است. در همین راستا به اطلاعیه ها، گزارشات و مصاحبه های وزارتخانه ها و مسئولان کشوری و لشگری که بیانگر موضع دولت و نظام جمهوری اسلامی در قبال مسئله ای خاص و حائز اهمیت بوده است نیز استناد شده است…

بخشی از کتاب

آغاز تنش در روابط جمهوری اسلامی ایران و کمیته بین الملل صلیب سرخ

پس از آغاز به کار کمیته بین المللی صلیب سرخ در تهران هیات هایی از سوی سازمان جهت بازدید از اردوگاه های اسرای عراقی به ایران اعزام شدند.

از آن جمله هیاتی بود که اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ به منظور بازدید از اردوگاه های عراقی در بندر انزلی عازم این شهر شدند. پس از ورود نمایندگان صلیب سرخ به اردوگاه، عده ای از سربازان عراقی عریضه هایی را به مقامات صلیب سرخ تسلیم کردند و طی آن خواستار حضور در جبهه جنگ علیه ارتش بعث عراق شدند که نمایندگان صلیب سرخ از دریافت این اسیران خودداری کردند.

پس از این ماجرا، اسرای عراقی به مخالفت با نمایندگان صلیب سرخ پرداختند و از توزیع کارت‌های شناسایی توسط نمایندگان صلیب سرخ ممانعت به عمل آوردند. در آغاز تظاهرات اسرای عراقی جنبه عادی داشت ولی در ادامه شعارهایی علیه صلیب سرخ سر دادند، آنان صلیب سرخ را دست نشانده اسرائیل و آمریکا و شوروی خوانده و شعار مرگ بر کمیته بین الملل صلیب سرخ را سر می دادند.

علی رغم تلاش زیاد مسئولان و نیروهای انتظامی مستقر در اردوگاه جهت حفظ آرامش اسرای تظاهر کننده، علامت صلیب سرخ را که کنار سمبل های سیاسی قرار داشت، به آتش کشیدند. شدت ناآرامی در میان اسرای عراقی به حدی بود که بازدید از اردوگاه نیمه ماند و پس از این واقعه نمایندگان صلیب سرخ به بهانه اینکه شرایط کاری در ایران دشوار شده است فعالیتهای خود را متوقف ساختند.

بلافاصله پس از توقف فعالیت های کمیته بین الملل صلیب سرخ در ایران گزارشی از سوی این کمیته در خصوص رویداد اردوگاه بندر انزلی تهیه و به اداره کل امور بین الملل جمعیت هلال احمر ارسال شد و در آن ضمن برشمردن جزئیات حادثه و تحلیل یک بعدی آن، به این موضوع تأکید شد که اسیران جنگی به هیچ وجه نمی توانند از جانب خود از حقوقی که قراردادها برایشان در نظر گرفته است صرف نظر کنند و ضمن طرح این ادعا که تظاهرات کاملاً از قبل تنظیم شده بود، دسترسی اسیران به وسایل شگفت آور برای آتش زدن پرچم صلیب سرخ و خوشامدگویی گرم اسیران به نمایندگان این سازمان در بدو ورود اموری مشکوک تلقی شده بود و در پایان مسئولان ایرانی را مسئول بروز این حادثه قلمداد کردند… (ص. ۳۳)

«سایه هلال» با گردآوری و تدوین مریم سلیمی نویسنده و پژوهشگر ارتباطات در ۳۳۲ صفحه توسط نشر «پیام آزادگان» وارد بازار کتاب شده است.