جاده به «نوشا»، تیر خلاص به قلب هیرکانی

به گزارش ایرنا، نام روستای ییلاقی نوشا در ارتفاعات دوهزار تنکابن چندسالی است که با جاذبه‌های گردشگری از جنس اصالت و تجربه نو در شمال کشور گره خورده است. «روستای سوئیسی ایران» عنوانی است که پای متن پست‌های فضای مجازی که با تصاویری از نوشا منتشر شده به چشم می‌آید. اما موضوعی که این منطقه را بیش از طبیعت و معماری اصیل بومی‌اش به عنوان جاذبه‌ای متفاوت بر سر زبان‌ها انداخته، نرسیدن چرخِ خودروها به این روستاست. رسیدن به این روستا فقط با پای پیاده یا اسب و قاطر امکان‌پذیر است. البته برخی‌ها هم با موتور کوهستان گاهی مسیر جنگلی رسیدن به این روستا را طی می‌کنند.

در دنیای امروز، تصور همین تجربه و دسترسی متفاوت و کمیاب کافی است که، ذوق رفتن‌ به این روستا را در دل هر طبیعت‌گرد یا گردشگری که به دنبال کسب تجربه‌های نو و اصیل است، برانگیزد. به همین خاطر کارشناسان بر این باورند که اگر این مسیر پیاده‌راه با رد پای اسب و قاطر جای خود را به آسفالت و ماشین بدهد، «نوشا» دیگر «نوشا» نخواهد بود.

بیگانگی «نوشا» با خودروها

نوشا در ۵۵ کیلومتری شهر تنکابن و در ارتفاع ۲ هزار و ۱۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. منطقه‌ای ییلاقی با جمعیت خوش‌نشین ۴۰۰ نفری که چهار ماه از سال ساکن دائمی دارد و در نیمه دوم سال سکوت زمستانی آن را فرا می‌گیرد.

«نوشا» با خودروها بیگانه است و همین ویژگی این روستا را به ظرفیتی هم‌تراز با مقاصد خاص گردشگری تبدیل می‌کند. البته روستاهای شبیه به «نوشا» که چرخ خودروها به محیط‌شان نمی‌رسد در دنیا کم نیستند. روستای «گیمل‌والد» در سوئیس، یکی از شناخته‌شده‌ترین روستاهای بدون جاده دنیاست؛ در این روستا نه راه ماشین‌رو وجود دارد و نه صدای موتوری شنیده می‌شود. یا روستای «لاتورو» در قلب پارک ملی «گراند ساسو» ایتالیا فقط از مسیرهای قابل پیاده‌روی قابل دسترسی است. در کوه‌های آلپ، روستاهایی مانند «موگسّا دی لا» یا «موگسّا دی کوا» وجود دارند که برای رسیدن به آن‌ها باید ۲ ساعت پیاده‌روی کرد یا با قاطر و اسب مسیر را پیمود.

در آن سوی دنیا، در عمق گراند کانیون آمریکا، روستای «سوپای» هنوز بدون ورود خودروها نفس می‌کشد و تردد به آن با پای پیاده، قاطر یا در صورت ضرورت با بالگرد انجام می‌شود. روستای «کلُوِلی» در انگلستان با خیابان‌های سنگی و شیب تند، همچنان با خودروها غریبه است و جابه‌جایی به آن با قاطر یا کالسکه انجام می‌شود. حتی در ایالت میشیگان آمریکا، جزیره «ماکیناچ» از سال ۱۸۹۸ ورود خودرو را ممنوع کرده است و امروز گردشگران برای حضور در همین روستا و درک تجربه‌ای خاص از اقامت در آن بلیت می‌خرند. «جزایر جیلی» در اندونزی و برخی جزایر فرانسه و یونان نیز همچنان دور از خودروها مانده‌اند و رفت‌وآمد در آن‌ها با دوچرخه، کالسکه یا پای پیاده انجام می‌شود.

نوشا، بهشت اسلوتوریسم در دل هیرکانی

این مثال‌ها نشان می‌دهد نبود خودرو و جاده نه ‌تنها ضعف نیست، بلکه امروز به یک مزیت رقابتی در صنعت درآمدزای گردشگری تبدیل شده است. گردشگران حالا به دنبال سکوت، طبیعت دست‌نخورده و تجربه‌ای متفاوت هستند؛ چیزی که «نوشا» به بهترین شکل ارائه می‌دهد. اما شاید اگر جاده‌ای تا این روستای ییلاقی ساخته شود، «نوشا» دیگر روستایی که اکنون هست، نباشد.

شاید این پرسش در ذهن ایجاد شود که چرا تاکنون مثل دیگر روستاها، جاده‌ای برای «نوشا» ساخته نشد یا مخالفت‌هایی برای آن وجود دارد؟ پاسخ در چند عامل کلیدی نهفته است.

دلیل نخست شرایط جغرافیایی است. «نوشا» در دل جنگل‌های هیرکانی و ارتفاعات صعب‌العبور قرار دارد. این مناطق اغلب در معرض خطر رانش زمین، یا فرسایش شدید هستند و جاده‌سازی در چنین محیطی پرهزینه و پرخطر است. علاوه بر این، آب‌وهوای ناپایدار و محدودیت دسترسی در ماه‌های سرد سال، نگهداری جاده را دشوار و غیراقتصادی می‌کند.

دلیل دوم، جمعیت کم و مهاجرت جوان‌ها است. وقتی تنها چند خانوار در ماه‌های خاص سال ساکن دائم هستند، سرمایه‌گذاری میلیاردی برای ساخت و نگهداری جاده توجیه اقتصادی ندارد.

عامل سوم، ملاحظات زیست‌محیطی و فرهنگی است. ورود جاده و خودرو، هویت سنتی روستا، معماری بومی و سکوت جنگل را نابود می‌کند. بسیاری از گردشگران، «نوشا» را برای همین بکر بودن و دشواری دسترسی انتخاب می‌کنند. تجربه‌ای که امروزه در صنعت گردشگری با عنوان «گردشگری آهسته» یا Slow Tourism شناخته می‌شود. در برخی کشورها، نبود جاده تبدیل به یک برند گردشگری شده و به جذب درآمد پایدار کمک کرده است. یعنی نبود جاده برای «نوشا» یک ضعف نیست، بلکه بخشی از هویت و مزیت رقابتی این روستای بکر است.

درخواست ساخت جاده با رعایت ضوابط برای نوشا

دهیار روستای «نوشا» درباره ضرورت ساخت جاده و کمبود زیرساخت‌های این روستا به خبرنگار ایرنا گفت: روستای «نوشا» در بخش کوهستانی دهستان دوهزار قرار دارد و با حدود ۴۰۰ خانوار، در فاصله ۲۰ کیلومتری از جاده اصلی واقع شده است. این روستا فاقد زیرساخت‌های ضروری از جمله جاده مناسب، پوشش تلفن همراه، خانه بهداشت و مدرسه است که زندگی اهالی را با مشکلات جدی مواجه کرده است.

اکبر گلیج، چالش با اداره منابع طبیعی را عامل اصلی اجرا نشدن جاده دسترسی عنوان کرد و افزود: برای دریافت مجوز ساخت جاده از منابع طبیعی پیگیری‌های لازم را از استاندار مازندران و فرماندار آغاز کرده‌ایم. منابع طبیعی نگران قطع درختان است، اما در شرایطی که جان مردم در خطر باشد، حفظ جان انسان‌ها اولویت دارد. قطع درخت بهتر از آن است که انسان بمیرد.

مظاهر گلیج عضو شورای روستا نیز در این زمینه به ایرنا اظهار کرد: مسیری که برای دسترسی خودرو مشخص شده، حدود ۲۱ کیلومتر طول دارد. ما به دنبال آن هستیم که دست‌کم ۱۸ کیلومتر از این مسیر به صورت جاده خودرویی اجرا شود و ۲ کیلومتر پایانی برای پیاده‌روی باقی بماند تا ضمن حفظ بافت سنتی روستا، امکان تردد اضطراری فراهم شود. اهالی و مسئولان روستا تمایل ندارند جاده به داخل روستا برسد تا ساختار بومی منطقه دستخوش تغییر نشود.

وی نبود پوشش تلفن همراه را یکی از مشکلات اساسی این منطقه دانست و افزود: در روستای «نوشا» هیچ‌گونه آنتن‌دهی وجود ندارد و برای برقراری تماس ضروری، اهالی باید ۶ کیلومتر مسیر را طی کنند.

اهالی نوشا: احداث جاده بدون مطالعات کارشناسی تهدیدی برای محیط‌زیست

یکی از اهالی نوشا که نگران تهدیدهای زیست‌محیطی و تغییر بافت اجتماعی و بومی در پی ایجاد مسیر دسترسی خودرویی به نوشا است، به خبرنگار ایرنا گفت: اگرچه نگرانم با احداث جاده، بافت بومی و کهن نوشا تغییر کند، در عین در عین حال معتقدم، احداث جاده در این منطقه هم باید در وهله نخست با بررسی‌های کارشناسی و فنی انجام شود. بدون شک ایجاد مسیر خودرویی، بافت بکر و دست‌نخورده روستا را خدشه‌دار می‌کند. اما همین تهدید می‌تواند با مطالعه و تدوین یک طرح جامع گردشگری که اقتصاد محلی، بافت معماری و تهدیدهای اجتماعی و محیط‌زیستی را در نظر بگیرد، کنترل و تعدیل شود.

معصومه گلیج با اشاره به اینکه اقتصاد محلی نوشا بر پایه دامداری و کشاورزی است، درحالیکه امروزه بخش گردشگری آن هم در کنار کشاورزی و دامداری ظرفیت بالایی دارد، افزود: تابستان امسال که به نوشا رفتم، دیگر آن پوشش گیاهی و فضای رویایی و سرسبز گذشته را ندیدم. دام‌پروری بی‌رویه و فراتر از ظرفیت منطقه باعث شده سرسبزی چشم‌نواز پیشین از بین برود. بنابراین، تدوین یک طرح جامع مشخص برای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری منطقه ضروری است. این اقدام می‌تواند بخشی از اقتصاد محلی را به سمت گردشگری سوق دهد و از فشار بیش از حد دامداری بر مراتع بکاهد. افزایش دامداری ناشی از نبود شغل‌های جایگزین است؛ بنابراین طراحی یک برنامه گردشگری ویژه برای نوشا ضرورت دارد.

وی گفت: ایجاد امکانات دسترسی باید مشروط به ملاحظات زیست‌محیطی و فنی باشد و در عین حال هویت و اصالت روستا حفظ شود.

او با بیان اینکه جاده دسترسی نباید به فرصتی برای زمین‌فروشی، ویلاسازی افسارگسیخته و تغییر بافت کهن روستا تبدیل شود، افزود: ضروری است تمامی متولیان این حوزه گرد هم آیند و یک طرح مبتنی بر توسعه پایدار تدوین کنند.

پیامدهای زیست‌محیطی جاده‌سازی در نوشا

اگرچه ییلاق «نوشا» در محدوده مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست قرار ندارد، اما ساخت جاده در قلب جنگل‌های هیرکانی و زیستگاه حیات وحش، بی‌تردید پیامدهای زیست‌محیطی به همراه خواهد داشت. در این میان، اظهارنظر اخیر یکی از مسئولان روستا مبنی بر اینکه «قطع درخت بهتر از جان‌باختن انسان است» واکنش‌های فراوانی در میان کارشناسان و دوستداران محیط زیست برانگیخته است. هرچند این سخن از دغدغه ایمنی مردم سرچشمه می‌گیرد، اما نادیده گرفتن ارزش جنگل‌ها و منابع طبیعی، تهدیدی جدی برای سلامت و امنیت نسل‌های آینده خواهد بود.

در همین ارتباط هادی منصورکیا، رئیس اداره حفاظت محیط زیست با اشاره به مخالفت بخش عمده‌ای از جوامع محلی با ساخت جاده روستا گفت: ابتدا مردم آن منطقه باید از پیامدهای ساخت جاده در دل جنگل، محل زیست حیات وحش و توسعه نامتوازن آگاه شوند.

وی ادامه داد: این‌که بگوییم جان انسان مهم‌تر از درختان است، به خودی خود پاسخی روشن ندارد. اگر چنین باشد، چرا برای انتقال بیماران، به‌جای هزینه میلیاردی ساخت جاده در منطقه کوهستانی، بالگرد و پایگاه اورژانس هوایی ایجاد نکنیم تا منطقه وسیعی از غرب استان از خدمات آن بهره‌مند شوند؟ چه تضمینی وجود دارد که همین جاده پرپیچ‌وخم باعث تصادف یا سقوط خودرو به دره نشود؟ جاده‌سازی یک علم است و آنچه برای ساخت جاده اهمیت دارد، ارزیابی‌ کارشناسی دقیق است.

منصورکیا پیرامون جاده‌سازی غیراستاندارد و قطع درختان و از بین رفتن پوشش گیاهی گفت: نخستین آسیب قطع درختان متوجه جوامع محلی است. در تابستان‌های خشکی که سال‌های اخیر پشت‌سر گذاشتیم شاهد روزهای ابری بدون بارش بودیم. این در حالی است که وجود درختان نقش مهمی در باروری ابرها دارد و از بین رفتن پوشش گیاهی تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کند. نتیجه این روند، افزایش آسیب به جامعه محلی خواهد بود.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست همچنین سیلاب، رانش زمین، نابودی دامداری و از دست رفتن منابع طبیعی را از دیگر پیامدهای قطع گسترده درختان دانست و افزود: هرگونه راه‌سازی باید پس از ارزیابی‌های کارشناسی دقیق، مطالعات اجتماعی، اقتصادی و فنی انجام شود. باید بررسی شود ساخت این جاده برای جمعیتی که فقط چند ماه در سال در منطقه حضور دارند، چه هزینه‌ای به‌همراه دارد و چه سودی نصیب جامعه محلی خواهد کرد.

جاده به بهای جنگل؛ نه به جاده غیراستاندارد

تلاش متولیان روستا و اصرار بر ساخت جاده در قلب جنگل‌های هیرکانی در حالی است که، بی‌توجهی به ملاحظه‌های فنی پیامدهای ساخت جاده، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. جاده‌های غیراستاندارد بدون پشتوانه فنی و زیست‌محیطی، نه‌تنها جنگل‌های ارزشمند هیرکانی که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده را با خطر تخریب روبه‌رو می‌کند، بلکه هزینه‌های سنگین و خطرات جانی جبران‌ناپذیری برای انسان به همراه دارد. قطع درختان، رانش زمین، تشدید قاچاق چوب و افزایش خطرات جانی، بخشی از پیامدهای ساخت جاده‌های غیر اصولی در مناطق جنگلی و کوهستانی است؛ جاده‌هایی که بیش از آن‌که راهگشا باشند، به تهدیدی برای طبیعت و مردم تبدیل می‌شوند.

رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان رامسر در خصوص درخواست‌ها برای ساخت جاده به روستای «نوشا» گفت: مسیر مورد نظر که متولیان روستا دنبال آن بودند، پس از بررسی‌های کارشناسی به دلیل شیب بسیار زیاد، نیاز به قطع انبوهی از درختان جنگل هیرکانی و سنگلاخی و صخره‌ای بودن، فاقد امکان فنی برای احداث جاده ماشین‌رو تشخیص داده شد. بنابراین مخالفت منابع طبیعی با این مسیر، دلایل کارشناسی و فنی دارد.

مهدیه خلعتبری با بیان این‌که قطع درختان فقط بخشی از آسیب‌های ناشی از احداث جاده است، افزود: اکنون موضوع مسیر جایگزین مطرح شده که باید در کمیته مربوطه بررسی شود. این مسیر شیب کمتری دارد و بیشتر پوشیده از گیاهان مرتعی است؛ هرچند این گیاهان نیز اهمیت زیست‌محیطی دارند، اما شرایط فنی احداث جاده در آن مناسب‌تر است.

وی تأکید کرد: ساخت جاده باید در مسیر درست و با مجوزهای قانونی انجام شود. در غیر این صورت پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت. احداث جاده در مسیر نادرست علاوه بر تحمیل هزینه‌های سنگین برای تغییر مسیر، خطرات جانی را هم افزایش می‌دهد. در حالی که یک مسیر استاندارد می‌تواند بهره‌برداری ایمن و پایدار را تضمین کند.

وی خاطرنشان کرد: منابع طبیعی موظف است با قاچاق چوب، تجاوز به اراضی ملی و تصرف‌های غیرقانونی مقابله کند، اما احداث جاده‌های دسترسی در چنین مناطقی این فعالیت‌های غیرقانونی را تشدید خواهد کرد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد از ساخت جاده در روستاهای خوش‌نشین منطقه نشان می‌دهد که تغییر گسترده در پوشش گیاهی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز رخ داده است؛ به‌گونه‌ای که خانه‌ها ظرف مدت کوتاهی در اراضی ملی ساخته می‌شوند.

خلعتبری در ادامه به پیامدهای فنی جاده‌های غیر استاندارد اشاره کرد و گفت: ساخت جاده فقط یک بخش ماجراست؛ چنین جاده‌هایی به دلیل شرایط اقلیمی منطقه همواره نیاز به بهسازی دارند و به شدت آسیب‌پذیر هستند. از سوی دیگر، نبود معدن شن در منطقه تهیه مصالح لازم برای ساخت جاده را دشوار می‌کند. بنابراین اگر قرار است جاده‌ای ساخته شود، باید پشتوانه فنی و کارشناسی آن به طور کامل لحاظ شود.

به گزارش ایرنا، «نوشا» با مسیرهای پیاده و صدای زنگوله چهارپایان، بهشتی است که گردشگران برای کشف و تجربه این منطقه کیلومترها راه سفر می‌کنند. بنابراین تبدیل این جاذبه گردشگری به محلی با جاده آسفالت و ورود خودروها به آن، یعنی از بین رفتن همان چیزی که «نوشا» را بر سر زبان‌ها انداخته است.

توسعه اگر بدون ارزیابی دقیق و نگاه پایدار صورت گیرد، نه ‌تنها به بهبود زندگی مردم منجر نمی‌شود، بلکه میراث طبیعی و فرهنگی منطقه را برای همیشه نابود خواهد کرد. از نگاه مخالفان ساخت جاده برای «نوشا» امروز انتخاب میان جاده یا حفظ جنگل نیست؛ انتخاب میان آینده‌ای پایدار یا نابودی یک سرمایه تکرار نشدنی است.