نمایشگاه‌های دائمی کتاب؛ ترویج کتابخوانی یا تهدید فرهنگ؟

به گزارش ایرنا، برپایی دائم نمایشگاه‌های کتاب در پارک‌ها، ایستگاه‌های مترو و ادارات، این روزها به موضوعی بحث‌برانگیز در حوزه فرهنگ تبدیل شده است؛ این طرح که با هدف ترویج کتابخوانی و در دسترس قرار دادن کتاب برای عموم مردم اجرا شده، به گفته فعالان صنف کتاب، نتیجه معکوس داشته است.

صاحبان کتابفروشی‌های سنتی اعتقاد دارند این نمایشگاه‌های دائمی که بیشتر شبیه به فروشگاه هستند، با شیوه‌های غیراصولی و عرضه کتاب‌های بی‌کیفیت، هم به اقتصاد صنف آنان ضربه می‌زنند و هم به معنای واقعی، فرهنگ کتابخوانی را تهدید می‌کنند.

مسئله اصلی، عرضه کتاب‌های ترجمه‌شده توسط ناشران سودجو با کیفیت بسیار پایین و تخفیف‌های ظاهری فریبنده عنوان شده که نه تنها سودمند نیست، بلکه باعث دلسردی تازه‌واردان به دنیای کتاب می‌شود.

اعتراض به نمایشگاه‌های دائمی کتاب

رئیس اتحادیه کتابفروشی‌های فارس معتقد است که برپایی نمایشگاه‌های دائمی در اماکن عمومی سطح شهر مانند پارک‌ها، بیمارستان‌ها، ایستگاه‌های مترو و ادارات دولتی، به شکل کنونی نه تنها به صنف کتابفروشی ضربه می‌زند، بلکه برای ترویج کتاب و کتابخوانی نیز اثر سوء دارد.

کم‌توجهی به اعتبارات فرهنگی

محمد درخشان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هر جامعه‌ای بودجه‌ای را به فرهنگ اختصاص می‌دهد و انتظار است که این هزینه دستاورد و نتیجه مطلوبی داشته باشد؛ فرهنگ کتاب و کتابخوانی یکی از مهمترین بخش‌های فرهنگی هر جامعه است که اعتباراتی نیز برای آن در نظر گرفته می‌شود.

او ادامه داد: در کشور ما، اما دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی کمتر از اعتبارات فرهنگی خود در این حوزه هزینه می‌کنند؛ ادارات کتابخانه‌های خود را تجهیز نمی‌کنند و کتاب در میان هدایای اداری جای نمی‌گیرد.

هدف نمایشگاه‌ها در ترویج کتابخوانی

رئیس اتحادیه کتابفروشی‌های فارس بیان کرد: برپایی نمایشگاه‌ها اقدامی است که با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی انجام می‌شود؛ معرفی کتاب‌ها و قرار گرفتن کتاب در معرض دید عموم یکی از راهکارهای علاقمند کردن مردم به کتاب و جذب آنان به کتابخوانی است.

درخشنده گفت: نمایشگاه کتاب در بازه‌هایی زمانی مشخص برگزار می‌شود اما آنچه امروز در سطح شهر می‌بینیم نمایشگاه کتاب نیست بلکه فروشگاه دائمی کتاب است و از چند جنبه با این مراکز مخالف هستیم.

وقتی کتاب‌های «بی‌سر و ته»، کتابخوان‌ها را می‌رانند

وی با بیان اینکه این مراکز به ترویج کتابخوانی ضربه می‌زند، درباره چگونگی این اثرگذاری مخرب، توضیح داد: چندین هزار ناشر در سطح کشور وجود دارد؛ اما هنگامی که ناشرهای عمومی را دست‌چین می‌کنیم، شمار ناشرانی که خوب فعالیت می‌کنند، کتاب‌های آنها دارای کیفیت بالا است و نزد مخاطبان از این نظر شناخته شده هستند، تنها به ۱۵۰ ناشر می‌رسد.

درخشنده افزود: این کتابفروشی‌ها برای ارائه کتاب‌های خود به کتابفروشی‌های بزرگ که حداقل یک جعبه از آنها خرید می‌کنند ۲۵ تا ۳۰ درصد تخفیف در نظر می‌گیرند و این تخفیف برای کتابفروشی‌های کوچک که توان خرید بالا را ندارند و ناگزیر از مراکز پخش، نیاز خود را خریداری می‌کنند، پنج درصد کمتر است.

او اضافه کرد: ۲.۵ درصد این تخفیف هزینه باربری است و کتابفروشی نیز برای خریداران دائمی خود، می‌توانند حداکثر تا ۱۰ درصد تخفیف قائل شوند؛ با این احتساب، دستاورد فروش هر کتاب با کیفیت چاپ و محتوا، برای کتابفروشی‌ها ۱۵ تا ۱۷ درصد است.

شیوه‌های ناشران معتبر در مقابل ناشران سودجو

رئیس اتحادیه کتابفروشی‌های فارس درباره این مساله گفت: یک ناشر خوب، پس از گزینش کتاب، آن را برای ترجمه به بهترین مترجمان ارائه می‌کند؛ ناشرانی که برای هر کتاب، ماه‌ها وقت می‌گذارند ترجمه می‌کنند، نقدها درباره کتاب را مطالعه می‌کنند، مصاحبه‌های مولف را می‌خوانند و حتی با نویسنده نامه‌نگاری و گفت‌وگو می‌کنند تا به بهترین ترجمه که نزدیک‌ترین حالت به نوشته نویسنده است دستیابند.

درخشنده ادامه داد: اما کاری که برخی ناشران سودجو می‌کنند این‌ است که کتاب‌های پرفروش را انتخاب و چند ترجمه از این آثار را به یک مترجم می‌دهند تا در واقع نه کتاب را ترجمه که با املایی دیگر از ترجمه‌های گذشته، بازنویسی کند؛ از او خواسته می‌شود که برای دستیابی به سود، در هنگام نوشتن، حجم کتاب از ترجمه اصلی کمتر شود و کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای در ۳۰۰ صفحه بازنویسی می‌شود.

تخفیف غیرمنطقی و آسیب به بازار کتاب

درخشنده توضیح داد: از آنجا که تعداد صفحات کتاب ۳۰ درصد کاهش یافته و کیفیت چاپ نیز پایین آمده، کتاب باید به همین نسبت ارزان‌تر ارائه شود اما به عکس قیمت بالاتری درج می‌شود و این کتاب با ۵۰ درصد تخفیف به غرفه‌های دائمی سطح شهر ارائه می‌شود؛ در حالی که ناشران معتبر حداکثر ۳۰ درصد به کتابفروشی‌ها تخفیف می‌دهند.

کتاب‌ها را رونویسی می‌کنند، حجم کتاب را کم می‌کنند، کیفیت چاپ و صحافی آنها ضعیف است و قیمت روی جلد را ۵۰ تا ۶۰ درصد گران‌تر درج می‌کنند.

او ادامه داد: حالا این مراکز که کتاب‌های بی‌کیفیت را که با تخفیف بالا خریده‌اند با ۴۰ تا ۵۰ تخفیف عرضه می‌کنند و هنوز قیمت یا بالاتر از نسخه اصلی و یا حداقل همان قیمت اثر باکیفیت است.

ضعف نظارت تخصصی بر عرضه کتاب

رئیس اتحادیه کتابفروشی‌های فارس گفت: همه جای دنیا افراد فرصت طلب وجود دارد که از ضعف‌های قانونی و نظارت پایین سوء استفاده می‌کنند.

درخشنده افزود: شهرداری برای این مراکز مجوز صادر می‌کند و ممکن است برای کسب درآمد بالاتر، آن را به بالاترین پیشنهاد واگذار کند؛ اگر شهرداری در شهر درخت می‌کارد، آن را آبیاری و به آن رسیدگی می‌کند، از آن به دنبال کسب منابع مادی نیست؛ باید به کتاب نیز با همین دید نگریسته شود.

وی تاکید کرد: استانداری باید نظارت داشته باشد و موضوع را به دستگاه‌های مرتبط ارجاع دهد؛ اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کار خود را می‌داند و با ناشران و کتابفروشی‌ها نیز تعامل خوبی دارد.

کتابفروشی‌ها در حال ضعیف‌تر شدن

رئیس اتحادیه کتابفروشی‌های فارس به مساله بروزرسانی قیمت در کتابفروشی‌ها نیز اشاره کرد و گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اخیرا پیش از برگزاری نمایشگاه‌ها به ناشران اجازه نصب برچسب و بروزرسانی قیمت‌ها را داده اما این مجوز هنوز برای کتابفروشی‌ها وجود ندارد؛ کتابفروش اگر سه جلد از کتاب را تهیه کند و با قیمت روی جلد بفروشد، در نوبت بعد و با افزایش بهای چاپ‌های جدید تنها می‌تواند یک نسخه را جایگزین کند.

درخشنده با بیان اینکه کتابفروشی‌ها هر روز ضعیف‌تر می‌شوند، ادامه داد: به همین دلیل است که می‌بینیم این مراکز برای کسب درآمد و تداوم فعالیت خود، بخش لوازم التحریر نیز راه‌اندازی کرده و حتی بسیاری از آنها به سوی کافه کتاب حرکت کرده‌اند.

آسیب به کل صنف کتاب

وی اظهار کرد: در این شرایط راه اندازی فروشگاه‌های دائمی کتاب آن هم با این شکل و کیفیت، هم به کتابخوانی و هم به صنعت نشر و عرضه کتاب آسیب جدی وارد می‌کند.

به گزارش ایرنا، به نظر می‌رسد حل این معضل فرهنگی نیازمند عزمی جدی و نظارتی تخصصی است؛ نهادهای متولی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و استانداری‌ها باید برای ساماندهی این نمایشگاه‌ها و تعیین سازوکار دقیق نظارتی وارد عمل شوند.

حمایت از کتابفروشی‌های سنتی به عنوان پایگاه‌های اصیل ترویج کتابخوانی نیز دیگر راهکار ضروری است؛ این حمایت می‌تواند شامل تسهیل بروزرسانی قیمت‌ها، ارائه تسهیلات ارزی و حمایت‌های مالی باشد.

در نهایت، هدف باید ترویج واقعی کتابخوانی با کیفیت باشد، نه صرفا کمیت و آمارهای ظاهری؛ تنها از این راه می‌توان مانع شد که به بهانه کتاب، ضربه‌ای مهلک به پیکره فرهنگ جامعه وارد آید.