جنوب ایران؛ گنجینه‌ای مغفول از شگفتی‌های زمین

به گزارش ایرنا، جنوب ایران سرزمینی است که هر گوشه‌اش قصه‌ای از طبیعت و زمین می‌گوید؛ جایی که کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس با دره‌های ژرف و آبشارهای خروشان در هم می‌آمیزند و سواحل خلیج فارس و جزایر مرجانی، رنگ و زندگی خاصی به زمین می‌بخشند؛ سرزمینی که پُر از پدیده‌های شگفت‌انگیز زمین‌شناسی، چشم‌اندازهای بدیع طبیعی و فرهنگ‌های بومی منحصربه‌فرد است.

یک کارشناس زمین‌شناسی در این باره می‌گوید استان‌های جنوبی کشور از جمله فارس، کهگیلویه‌وبویراحمد، هرمزگان و بوشهر با چشم‌اندازهای نفس‌گیر و پدیده‌های زمین‌شناسی بی‌نظیر نه تنها چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازند بلکه فرصتی بی‌همتا برای تجربه طبیعت، تاریخ و فرهنگ در کنار هم فراهم می‌کنند.

فارس؛ کوه‌ها، غارها و رنگ‌های بی‌پایان

عاطفه نیمروزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: استان فارس با موقعیت ویژه خود در زاگرس چین‌خورده یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین مناطق ایران از نظر پدیده‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیک به شمار می‌آید؛ کوه‌ها و گنبدهای نمکی این استان نمایشی شگفت‌انگیز از دیاپیریسم و برجستگی‌های مخروطی را خلق کرده‌اند.

او ادامه داد: فارس با داشتن بیشترین تعداد گنبدهای نمکی در ایران به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی مطالعه و بازدید از این پدیده‌ها شناخته می‌شود.

نیمروزی یادآور شد: این گنبدها که از نهشته‌های تبخیری هرمز سرچشمه می‌گیرند افزون بر ارزش علمی، جلوه‌های بصری منحصربه‌فردی ایجاد کرده‌اند و در کنار دره‌ها و رودخانه‌های فصلی و دائمی، مناظری چشم‌نواز برای گردشگران فراهم آورده‌اند.

این کارشناس زمین‌شناسی اضافه کرد: تاقدیس‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین ساختارهای زمین‌شناسی فارس نقش بسزایی در شکل‌گیری چشم‌اندازهای کوهستانی دارند؛ این تاقدیس‌ها ضمن ایجاد ارتفاعات باشکوه محل پیدایش بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و آبشارها هستند.

او ادامه داد: ناودیس‌ها به خصوص ناودیس‌های آویخته هم جایگاه ویژه‌ای دارند؛ پدیده‌ای کم‌نظیر که به دلیل تفاوت سختی لایه‌های سنگی و حرکات رانده‌ای شکل گرفته و به جای قرار گرفتن در پایین‌دست در ارتفاعات و دامنه تاقدیس‌ها دیده می‌شوند؛ این ویژگی در مناطقی چون فیروزآباد، کازرون و شمال شیراز به‌خوبی قابل مشاهده است.

او اضافه کرد: ترکیب گسل‌های رانده با چین‌خوردگی‌های گسترده به پیدایش ساختارهای پیچیده‌ای مانند ناودیس‌های آویخته و چین‌های جناغی انجامیده که از نظر علمی ارزش جهانی دارند.

نیمروزی با اعتقاد به اینکه فارس میزبان پدیده‌های کارستی متنوع است، گفت: غار شاپور با تالارهای آهکی باشکوه، غار کتله‌خور در مرودشت و غار سیده‌خاتون در ارسنجان نمونه‌هایی از این ژئوسایت‌ها هستند؛ آبشار مارگون سپیدان نیز با ارتفاع حدود ۷۰ متر یکی از مرتفع‌ترین آبشارهای چشمه‌ای جهان است که دسترسی آسان از مسیر آسفالته سپیدان آن‌را به مقصدی محبوب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است.

به گفته او دریاچه‌های مهارلو و بختگان با رنگ‌های متنوع و املاح معدنی چشم‌اندازی منحصر به فرد دارند و در سازندهای آهکی استان، فسیل‌های مرجان‌ها و بی‌مهرگان دریایی شواهدی زنده از تاریخچه حیات گذشته این سرزمین را نمایان می‌سازند.

آن طور که نیمروزی می‌گوید این جاذبه‌های طبیعی در کنار آثار تاریخی بی‌نظیری چون تخت‌جمشید، پاسارگاد و نقش رستم فرصت منحصربه‌فردی برای طراحی تورهای ترکیبی زمین‌شناسی–فرهنگی فراهم کرده‌اند.

این کارشناس زمین‌شناسی ادامه داد: پوشش جنگلی بلوط در ارتفاعات شمالی مانند جنگل‌های اقلید، گونه‌های گیاهی دارویی و صنعتی همچون بلوط، بنه، بادام کوهی و سبک زندگی عشایر بختیاری، جذابیت‌های فرهنگی–اکولوژیک منطقه را دوچندان کرده است.

او معتقد است با چنین ویژگی‌هایی استان فارس را می‌توان یکی از قطب‌های اصلی ژئوتوریسم ایران دانست؛ جایی که تاریخ زمین با فرهنگ کهن درهم می‌آمیزد و فرصت کم‌نظیری برای گردشگران علمی، طبیعی و فرهنگی فراهم می‌آورد.

کهگیلویه‌وبویراحمد؛ موزه زنده زاگرس

نیمروزی در خصوص ظرفیت‌های ژئوتوریسم در کهگیلویه و بویراحمد هم گفت: این استان با چشم‌اندازهای کوهستانی و ساختارهای زمین‌شناسی متنوع، بخشی ممتاز از زاگرس بلند را در خود جای داده است.

این کارشناس زمین‌شناسی ادامه داد: قله دنا با ارتفاع حدود ۴هزار و ۴۳۰ متر بلندترین نقطه استان و یکی از شاخص‌ترین ژئوسایت‌های ایران به شمار می‌رود که در کنار سلسله‌ارتفاعات اطراف مناظری بی‌نظیر از کوه‌ها، دره‌های عمیق، مراتع سرسبز و جنگل‌های بلوط پدید آورده است؛ این منطقه که به «گردشگاه کوه دنا» شهرت دارد نمونه‌ای ممتاز از چین‌خوردگی‌ها و برگشتگی لایه‌هاست و دره‌های ژرف آن حاصل تعامل فرسایش، تکتونیک و جریان‌های سطحی هستند.

او اضافه کرد: رودخانه‌های دائمی و فصلی ناشی از ذوب برف و بارش‌های کوهستانی همچون رودخانه چشمه‌میشی در سی‌سخت افزون بر تامین آب شرب و کشاورزی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و تفرجگاهی استان به شمار می‌روند.

به گفته نیمروزی، آبشارهای دیدنی مانند کمردوغ و یاسوج نیز جلوه‌ای از پیوند زمین‌شناسی و اکوسیستم کوهستانی را به نمایش می‌گذارند و در کنار این‌ها، غارهای آهکی و کارست‌های کوچک از جمله غار ده شیخ پاتاوه و تادوان فرصت مناسبی برای مطالعه فرآیندهای کارستی و منابع آب زیرزمینی فراهم می‌کنند.

این کارشناس زمین‌شناسی یادآور شد: پدیده‌های متنوع دیگری از بادکَفت‌های ساحلی و دشت‌های تبخیری در فلات مرکزی گرفته تا دره‌های عمیق چون تنگ سولک نیز سیمای این استان را شکل داده‌اند؛ در این میان چشمه‌های آب‌گرم و معدنی همچون چشمه کارند در نزدیکی یاسوج و چشمه زیرمورد در دهدشت، ظرفیت‌های درمانی و گردشگری کم‌نظیری دارند.

او با بیان اینکه فسیل‌های گیاهی و بی‌مهرگان موجود در سازندهای آهکی، سندی از گذشته دیرینه حیات در این سرزمین هستند، چشمه‌های پرآب و متنوع این استان را از مهم‌ترین سرمایه‌های طبیعی آن دانست و گفت: چشمه قلات در دامنه کوه خامین با جنگل‌های بلوط پیرامونش، هفت‌چشمه مارگون که با آبدهی بالا آبشارهای دیدنی ایجاد کرده، چشمه خارکلون در نزدیکی یاسوج مناسب برای کمپینگ و گردش، چشمه آب‌گرم بی‌بی حکیمه در گچساران با قابلیت آب‌درمانی و ده‌ها چشمه دیگر همچون بابااحمد، اوسل، بابکان، تولیان، چوزک، زنگبار، جن، دوگنبدان و رئیسی که هر کدام بخشی از هویت طبیعی و فرهنگی استان را تشکیل می‌دهند.

به گفته نیمروزی، وجود مسیرهای دسترسی از طریق جاده‌های یاسوج–سی‌سخت، یاسوج–دهدشت و راه‌های فرعی عشایری، امکان بازدید آسان از این ژئوسایت‌ها را فراهم کرده و در کنار این چشم‌اندازهای طبیعی، فرهنگ بومی و عشایری بختیاری با سبک زندگی سنتی و پیوند ناگسستنی با طبیعت تجربه بازدید از این سرزمین را منحصربه‌فرد می‌سازد.

این کارشناس زمین‌شناسی معتقد است ترکیب قله‌های سترگ، رودخانه‌ها و آبشارهای پرآب، غارها و چشمه‌های معدنی همراه با پوشش گیاهی و فرهنگ غنی عشایری، استان کهگیلویه‌وبویراحمد را به یکی از مقاصد برجسته ژئوتوریسم و اکوتوریسم در ایران تبدیل کرده است.

هرمزگان؛ جزایر رنگین و آزمایشگاه زمین

او درباره ظرفیت‌های ژئوتوریسم در هرمزگان هم گفت: هرمزگان نیز سواحل طولانی خلیج فارس و دریای عمان را در بردارد و به همین دلیل حوزه ژئومورفولوژی دریایی و ساحلی غنی دارد؛ جنگل‌های حرا در جنوب هرمزگان نمونه‌ای کم‌نظیر از اکوسیستم ساحلی هستند.

نیمروزی یادآور شد: رودخانه‌های قابل توجهی مانند رود میناب با دشت‌های سیلابی آن در حاشیه جنوبی جزیره قشم در این استان جریان دارند.

او معتقد است هرمزگان به‌واسطه جزیره قشم تنها نماینده ایران در شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکوست.

این کارشناس زمین‌شناسی ادامه داد: ژئوپارک جهانی قشم که در سال ۱۳۸۵ ثبت شده از حدود ۳۰ هزار هکتار وسعت برخوردار است و بیش از ۲۵ ژئوسایت زمین‌شناسی بی‌نظیر دارد.

نیمروزی اضافه کرد: در این ژئوپارک نمونه‌هایی مانند گنبد و غار نمکی نمکدان قشم، دره ستارگان، دره تندیس‌ها، تنگه چاه‌کوه، چشمه‌های آب معدنی مانند چشمه قلعه ستبر، تپه‌های رواندرا و جنگل‌های حرا در مجاورت تالاب پرندگان دیده می‌شود.

به گفته او هرمزگان از پوشش گیاهی متنوع ساحلی و پدیده‌های زمین‌شناسی فراوان بهره می‌برد که جنگل حرا، رودها و چشمه‌های متعددی دارد و گنبدهای نمکی بی‌نظیری در آن ثبت شده است.

استان بوشهر؛ سواحل فرسایشی و گنبدهای نمکی

نیمروزی درباره ظرفیت‌های بوشهر در این بخش هم گفت: بوشهر با سواحل گسترده ماسه‌ای خلیج فارس و جزایر متعدد شناخته می‌شود؛ مجاورت با محیط آبی خلیج فارس منجر به تشکیل پهنه‌های دریاچه‌ای مانند تالاب حله، خورها، سواحل ماسه‌ای در گناوه، دیلم، عسلویه و جزایر مرجانی کوچک شده است.

او معتقد است در این استان بیشترین طول مرزی دریایی کشور وجود دارد و محیطی مناسب برای رسوبات بادی ساحلی فراهم شده است.

این کارشناس زمین‌شناسی ادامه داد: زمین‌شناسی زاگرس در این منطقه نیز چشمگیر است؛ مهم‌ترین پدیده ژئوتوریستی بوشهر، گنبد نمکی جاشک در شهرستان دیر است؛ این گنبد به وسعت سه هزار و ۶۶۶ هکتار بزرگ‌ترین گنبد نمکی خاورمیانه محسوب می‌شود و از جاده بوشهر–کنگان به‌وضوح شبیه کوه‌های برفی دیده می‌شود.

آن طور که نیمروزی می‌گوید جاشک یکی از فعال‌ترین گنبدهای نمکی ایران با قدمت حدود ۶۰۰ میلیون سال است و در اطراف آن نمک‌فشان‌ها، غارها و قندیل‌های نمکی و چشمه‌های آب‌شور و گیاهان شورپسند چشم‌اندازی بی‌نظیر خلق شده است.

او با بیان اینکه بوشهر دارای شبکه رودخانه‌های فصلی مهمی مانند دالکی و دیلم است که مصب‌های رودخانه‌ای دریاچه‌ای را تشکیل داده‌اند، گفت: آبگرم‌های متعدد از مهم‌ترین جاذبه‌های ژئوترمال استان هستند؛ به‌عنوان مثال آب‌گرم دالکی در ۱۸ کیلومتری برازجان و آبگرم‌های خانیک، برازجان، اهرم و میراحمد به صورت مجتمع‌های درمانی‌-تفریحی از دیرباز شناخته شده‌اند.

به گفته نیمروزی، فرسایش بادی ساحلی در قسمت‌های گرمسیری و بادگیری‌های صخره‌ای جنوب استان مانند جزایر خارک و شیف نیز از پدیده‌های برجسته به شمار می‌رود و در کنار این چشم‌اندازهای طبیعی، آثار تاریخی بوشهر مثل دخمه‌های باستانی سیراف، قلعه‌های دوران اسلامی و بناهای دوره قاجار حضور دارند که بازدید ژئوتوریستی را در بستر فرهنگی غنی‌تری قرار می‌دهد.

این کارشناس زمین‌شناسی، مسیرهای دسترسی به جاذبه‌های طبیعی استان را از طریق جاده ساحلی بوشهر–کنگان و بنادر بوشهر و عسلویه به جزایر عنوان کرد و گفت: استان بوشهر به‌دلیل ترکیب سواحل ماسه‌ای، تالاب‌های ساحلی، جزایر و گنبدهای نمکی و نیز آثار تاریخی، از ظرفیت بالایی برای توسعه ژئوتوریسم برخوردار است.

ژئوتوریسم؛ فرصتی بی‌نظیر برای توسعه پایدار

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب کشور هم معتقد است ژئوتوریسم می‌تواند فرصتی بی‌نظیر برای توسعه پایدار، آموزش محیط‌زیستی، اشتغال بومی و حفاظت از میراث طبیعی باشد اما این ظرفیت ارزشمند هنوز جایگاه واقعی خود را در برنامه‌ریزی‌های گردشگری نیافته است.

علی نیک‌عهد در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: اکنون که نگاه جهانی به سمت گردشگری مسئولانه و طبیعت‌محور معطوف شده زمان آن رسیده که جنوب ایران نه‌تنها به‌عنوان مقصدی فرهنگی بلکه به‌عنوان یک آزمایشگاه زنده‌ زمین‌شناسی به دنیا معرفی شود.

چگونه از ظرفیت ژئوتوریسم استفاده شود؟

او در خصوص تدابیر لازم جهت بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت ژئوتوریسم در مناطق جنوبی کشور گفت: برای بهره‌گیری بهتر از ظرفیت ژئوتوریسم در جنوب ایران ابتدا باید جاذبه‌های زمین‌شناسی استان‌ها را به خوبی معرفی و تبلیغ کرد تا گردشگران علمی و طبیعت‌دوست جذب شوند.

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب کشور حفاظت قانونی از ژئوسایت‌ها و ترویج گردشگری پایدار را از ضروریات حفظ این سرمایه‌های طبیعی دانست و اضافه کرد: طراحی تورهای تخصصی با راهنمایان آگاه می‌تواند تجربه‌ای آموزشی و جذاب برای بازدیدکنندگان فراهم کند؛ همچنین، آموزش و فرهنگ‌سازی در بین جوامع محلی و فعالان گردشگری اهمیت زیادی دارد تا همه در حفظ محیط زیست و میراث طبیعی مشارکت داشته باشند.

به گفته او توسعه زیرساخت‌های مناسب مانند مسیرهای دسترسی و مراکز اطلاع‌رسانی، همچنین حمایت از کسب‌وکارهای محلی و بوم‌گردی می‌تواند به اقتصاد منطقه کمک کند.