افزایش جمعیت شتر دوکوهانه در حال انقراض مغان به ۳۰۰ نفر

 شتر دوکوهانه به دلیل ویژگی‌های منحصربفرد زیستی و مقاومت در برابر شرایط سخت آب و هوایی، اهمیت بالایی در حفظ تنوع زیستی منطقه دارد، اما در دهه‌های اخیر جمعیت آن به شدت کاهش یافته و در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار گرفته بود.

فعالیت‌های صیانتی و پرورشی در منطقه جعفرآباد مغان با تمرکز بر حفظ و تکثیر این گونه، از سال‌ها پیش با نگهداری تعداد بسیار اندکی شتر آغاز شد و این تلاش‌ها که با همکاری بخش خصوصی و ایستگاه‌های حاکمیتی پرورش شتر دوکوهانه پیگیری می‌شود، شامل طرح‌های تحقیقاتی و استفاده از روش‌های نوین بیوتکنولوژی دام مانند انتقال جنین و اسپرم‌های تولید شده بوده است.

در حال حاضر، بخش عمده‌ای از جمعیت این شترها تحت نظارت بخش خصوصی منطقه نگهداری می‌شوند و مابقی در دو ایستگاه دولتی فعال، تحت مراقبت‌های ویژه برای تکثیر و تثبیت ژنتیکی قرار دارند.

مسئولان جهاد کشاورزی استان اردبیل، اهمیت مغان به عنوان «آخرین زیستگاه و ذخیره‌گاه ژنتیکی» این شترها در کشور را یادآور شده و تأکید کرده‌اند که ادامه برنامه‌های حفاظتی برای تضمین بقا و افزایش پایدار این جمعیت در اولویت قرار دارد.

حفظ این میراث طبیعی نه تنها یک گام مهم در حفظ تنوع جانوری کشور است، بلکه می‌تواند ظرفیت‌های جدیدی در زمینه‌های اقتصادی و گردشگری طبیعی استان اردبیل و منطقه مغان ایجاد کند.

شتر دوکوهانه دارای ویژگی‌های منحصربفردی است که آن را برای زندگی در مناطق سرد و خشک آسیای مرکزی، از جمله مناطقی مانند مغان در ایران، سازگار کرده است.

مرکز حفاظت و توسعه شتر دو کوهانه کشور از سال ۱۳۸۴ در شهرستان جعفرآباد مغان راه‌اندازی شد و اکنون یکی از مراکز مهم و اصلی پرورش این گونه حیاتی است.

رییس ایستگاه شتر دو کوهانه جعفرآباد مغان گفت: پرورش شتر دو کوهانه را در این مرکز از سال ۱۳۸۴ با تحویل ۲ نفر شتر آغاز کردیم و اکنون جمعیت آن در این مرکز به ۷۲ نفر رسیده است.

علی مردانه ادامه داد: ۲۵ نفر از این شترها نیز جهت اصلاح گله‌های دیگر در سطح کشور به استان‌های مختلف منتقل شده است.

این مرکز با حمایت سازمان فائو برای انتقال جنین و اسپرم گیری جهت جلوگیری از انقراض نسل شتر دوکوهانه در سطح استان اردبیل تفاهم‌نامه‌ای منعقد کرده و نتایج رضایت‌بخشی حاصل شده است.

یکی از پرورش‌دهندگان شتر دو کوهانه مغان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مصرف کم علوفه و تحمل بالای شرایط آب و هوایی سخت و متغیر را از قابلیت‌های این حیوان برشمرد و گفت: نگهداری شتر دو کوهانه مقرون به صرفه‌تر از دام است.

به گفته مسئولان جهاد کشاورزی جعفرآباد مغان، متقاضیان و علاقه‌مندان به پرورش شتر دوکوهانه می‌توانند با مراجعه به این اداره برای این کار اقدام و از تسهیلات حمایتی و آموزشی آن بهره‌مند شوند.

دو کوهان برجسته و مجزا، که وجه تمایز اصلی آن از شتر یک‌کوهانه است و این کوهان‌ها ذخیره‌گاه چربی هستند که انرژی و آب مورد نیاز بدن را در شرایط کمبود غذا و آب تأمین می‌کنند.

پوشش بدن شتر دو کوهانه دارای پشم بسیار ضخیم، بلند و متراکم است و این پشم به عنوان یک عایق حرارتی عالی عمل کرده و شتر را در برابر سرمای شدید زمستان‌های مناطق زیستگاهش محافظت می‌کند، جالب اینکه در بهار، این پشم به صورت توده‌ای می‌ریزد.

شتر دو کوهانه کمی کوتاه‌تر از شتر یک‌کوهانه اما قوی‌تر و سنگین‌تر است و ارتفاع آن در شانه به حدود ۱.۸ تا ۲ متر و وزن آن به ۳۰۰ تا هزار کیلوگرم می‌رسد و دارای پاهای بسیار قوی و کف پاهای پهن با دو انگشت است که برای حرکت آسان و بدون فرو رفتن در شن و ماسه یا زمین‌های ناهموار، سازگار شده‌اند.

دارای پلک‌های دوتایی و مژه‌های بلند برای محافظت از چشم‌ها در برابر طوفان شن، و همچنین توانایی بستن سوراخ‌های بینی برای جلوگیری از ورود گرد و غبار است و توانایی تحمل طیف وسیعی از دماها را دارد؛ از سرمای شدید منفی ۴۰ درجه سانتیگراد در زمستان‌ها تا گرمای بالا در تابستان‌ها را تحمیل می کند.

شتر دو کوهانه بدون نوشیدن آب برای هفته‌ها، به‌ویژه در زمستان، زنده می ماند و بدن آن به‌طور مؤثری آب را ذخیره می‌کند و می‌تواند مقادیر زیادی آب (تا ۱۳۵ لیتر) را در مدت کوتاهی بنوشد تا کم‌آبی جبران شود.

شتر دو کوهانه حیوان گیاه‌خوار است که می‌تواند انواع گیاهان خشک، خاردار، شور و حتی علف‌هایی را که برای سایر حیوانات سمی هستند، مصرف کند و دهان و لب‌های آن برای خوردن گیاهان سفت و خاردار سازگار شده است.

با وجود جثه بزرگ، می‌تواند با سرعت قابل قبولی بدود و شتر دوکوهانه به دلیل قدرت بالا در حمل بار، در گذشته بخش مهمی از جاده ابریشم بوده است و از دیرباز به عنوان حیوان بارکش در مسیرهای تجاری سخت و کوهستانی مورد استفاده قرار گرفته است.

به گفته کارشناسان، پشم شتر دوکوهانه بسیار مرغوب و با ارزش است و برای تولید نخ‌های با کیفیت و گرم، پارچه و نمد استفاده می‌شود ، شیر آن منبع غذایی مهمی در برخی فرهنگ‌هاست و گوشت آن نیز مصرف می‌شود.

شتر دوکوهانه مغان به علت جثه بزرگ، قابلیت تولید گوشت بیشتری داشته و به علت آناتومی خاص در واحدهای بوم‌گردی و گردشگری نیز از مزیت جذب گردشگر برخوردار است و به گفته کارشناسان، گوشت و شیر شتر بسیار مفید بوده و برای مصارف خاص درمانی کاربرد دارد.

به عنوان یک گونه در معرض خطر انقراض، شتر دوکوهانه یک ذخیره ژنتیکی ارزشمند است و حفظ این حیوان در مناطقی مانند مغان (اردبیل)، برای حفظ تنوع زیستی و میراث جانوری کشور حیاتی است.

شتر دوکوهانه نمادی از سازگاری موجود زنده با شرایط اقلیمی سخت است و می‌تواند به عنوان یک مدل در تحقیقات دامپروری مناطق خشک مورد مطالعه قرار بگیرد ، به طور خلاصه شتر دوکوهانه یک حیوان چندمنظوره است که علاوه بر نقش تاریخی خود در حمل و نقل منبع باارزشی برای تولید پشم، شیر و گوشت در مناطق خشک و سرد به شمار می‌رود.