آق‌داغ خلخال؛ قلمرو پلنگ ایرانی

به گزارش ایرنا، بر اساس گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، قله آق‌داغ با ارتفاع سه هزار و ۳۰۳ متر از سطح دریا بلندترین نقطه منطقه خلخال است و اختلاف ارتفاع آن با پست‌ترین نقطه یعنی بستر رودخانه قزل‌اوزن در سرخ‌آباد موجب شده تا آق‌داغ دارای تغییرات محسوس اقلیمی و تنوع زیستی فوق‌العاده‌ باشد.

آق‌داغ خلخال به مساحت ۹۳ هزار هکتار در سال ۱۳۸۹ طی مصوبه ۳۲۲ شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور به عنوان منطقه حفاظت شده ثبت رسمی شده است و ویژگی بارز این زیستگاه، نظام هیدرولوژیک یا چرخه آبی فعال آن است و تمام آب‌های سطحی از طریق چهار رودخانه مهم شاهرود، میان‌رودان، کندیرق و سوسهاب (سقزچی) جمع‌آوری شده و به رودخانه قزل‌اوزن تخلیه می‌شود.

چشمه‌های متعدد و پراکنده که از برف‌چال‌های کوه آق‌داغ تغذیه می‌شود، منطقه را به یکی از پناهگاه‌های اصلی حیات وحش تبدیل کرده و بکر بودن بسیاری از نقاط زیستگاه به حدی است که دره‎ هایی نظیر آق دره، قراتلوق دره، پلنگان و تکله بلاغی به دلیل دسترسی نامناسب در اختیار وحوش قرار داشته و امکان تعلیف دام‌های اهلی در آنها به حداقل ممکن رسیده است.

آق داغ از منظر پوشش گیاهی، با جنگل‌های انبوه و گونه‌های ارزشمند دیگری همچون هفت‌کول، چنار، گلابی، زرشک، و بلوط، غنای خود را به رخ می‌کشد و این شرایط با وضعیت حفاظتی مطلوب زیربنای مناسبی برای حیات جانوران کوهستانی فراهم کرده است.

قلمرو پلنگ ایرانی

پلنگ از گونه های در حال انقراض حیات وحش اعلام شده است و برنامه ملی پلنگ ایرانی به دنبال اجرای ۳۰ برنامه در سطوح مختلف از سال ۱۳۹۱، تهیه و تدوین شده که شامل ۱۱ فصل با موضوعات زیستگاه‌ها و مناطق آزاد و چهارگانه، دامپزشکی، بیماری‌ها و امداد و نجات، فضای حفاظت فیزیکی، امور بین الملل و زیستگاه‌های فرامرزی، بیمه، تحقیقات، پایش و ارزیابی، پارک طبیعت پردیسان، ذخایر ژنتیکی، شبکه ملی پلنگ ایرانی، آموزش و توانمندسازی، روابط عمومی و امور رسانه است.

پلنگ ایرانی یکی از زیرگونه‌های پلنگ در آسیا است که در گذشته پراکنش وسیعی در آسیای مرکزی و جنوب غرب آسیا داشته و اکنون تصور می‌شود که گستره پراکنش آن در کشور در حال تفکیک به دو بخش شمالی و مرکزی – جنوبی جدا افتاده از هم است که در صورت عدم اجرای اقدامات مدیریتی مقتضی، سبب تسریع روند انقراض این زیر گونه خواهد شد.

مطالعاتی که پیشتر در خصوص میزان تلفات و مرگ و میر این گونه در کشور انجام شده بود، نشان داد که طی دوره مطالعاتی مذکور، شکار و استفاده از طعمه مسموم و تلفات جاده ای به ترتیب عامل ۷۰ و ۱۸ درصد از موارد تلفات پلنگ در کشور بوده است.

کارشناسان معتقدند منطقه آق‌داغ به دلیل ارزش‌های زیستگاهی و قلمروهای انتخابی مهم‌ترین زیستگاه پلنگ در استان اردبیل به شمار می‌رود و آق داغ قلمرو حیاتی گونه‌های شاخصی همچون کل و بز و گراز است که طعمه اصلیپلنگ ایرانی محسوب می‌شود.

علاوه بر پلنگ، کل و بز و کبک از جمعیت قابل توجهی در منطقه آق داغ برخوردارند، این منطقه به عنوان زیستگاه دایمی پستاندارانی چون خرس، روباه، گرگ، خرگوش، گورکن، سمور، و راسو و همچنین پرندگان شکاری متعددی نظیر دلیجه، عقاب و سنقر به شمار می رود.

قرارگیری منطقه حفاظت‌شده سرخ‌آباد تحت مدیریت زنجان در جنوب آق‌داغ به لحاظ امکان تبادلات زیستی و ایجاد مناطق پشتوانه ارزش زیستگاهی کلی این دو مجموعه را دوچندان کرده است و این ویژگی‌ها سبب شده تا ارتقای سطح حفاظتی آق‌داغ به منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تصمیمی بنیادین و ضروری تلقی گردد.

ممنوعیت شکار

با توجه به حساسیت زیست‌بوم آق‌داغ، اجرای قاطعانه ممنوعیت کامل شکار همچنان به عنوان اولویت اول حفاظتی، ضامن بقای این گنجینه طبیعی در برابر هر گونه تعدی است و یگان حفاظت محیط زیست خلخال طی عملیات‌های مستمر موفق به انهدام چند حلقه شکار غیرمجاز در حاشیه و ارتفاعات آق‌داغ شده است.

بر اساس گزارش‌های واصله از مقامات مسئول، در پی پایش‌های میدانی دقیق و استفاده از اطلاعات مردمی چند گروه از شکارچیان غیرمجاز هنگام فعالیت دستگیر شدند و در جریان این عملیات‌ها مأموران محیط زیست اقدام به توقیف و ضبط چند قبضه سلاح شکاری غیرمجاز و کشف و ضبط لاشه چند راس از حیات وحش منطقه کردند.

مقامات تأکید کرده‌اند که متخلفان پس از طی مراحل قانونی برای مجازات به مراجع قضایی معرفی شدند و این اقدامات بازدارنده نشان‌دهنده عزم جدی دولت برای حفاظت منابع طبیعی تجدیدناپذیر و جلوگیری از هرگونه دست‌اندازی به ذخایر زیستی شهرستان خلخال است.

دستگیری ۱۵ شکارچی طی سه ماه

بر اساس آمار اداره حفاظت محیط زیست خلخال، از مردادماه امسال تاکنون در عملیات های مختلف یگان حفاظت این اداره ۱۵ شکارچی متخلف و غیرمجاز در منطقه آق داغ خلخال دستگیر شدند و از آنها ابزار و ادوات شکار و لاشه های پرندگان و حیوانات به دست آمد.

حسین معصوم زاده ، رئیس اداره حفاظت محیط زیست خلخال با اشاره به معرفی و انتقال متخلفان محیط زیست به مراجع قضایی از همیاران و دوستداران محیط زیست خواست در صورت مشاهده یا اطلاع از هر گونه تخلفات زیست‌ محیطی مراتب را به اولین پاسگاه محیط‌بانی، پاسگاه انتظامی یا سامانه ارتباط مردمی ۱۵۴۰ حفاظت محیط‌ زیست استان گزارش کنند.

وی با اشاره به ممنوعیت قانونی شکار در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست گفت: مناطق حفاظت شده آق داغ خلخال و دربند مشکول کوثر تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل قرار دارد و به صورت شبانه‌روزی توسط یگان حفاظت محیط زیست شهرستان های خلخال و کوثر حراست و حفاظت می‌شود و هر گونه شکار در آن ممنوع است و پیگرد قانونی دارد.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست خلخال بیان کرد:‌ بر اساس ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی هر فرد بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده کند به حبس از سه‌ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

منتفی شدن تبدیل قسمتی از آق داغ به پارک ملی

اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل در دی ماه ۱۴۰۰ اعلام کرد که منطقه حفاظت شده آق‌داغ خلخال در جنوب استان اردبیل به پارک ملی تبدیل می‌شود و اقدامات تبدیل بخشی از منطقه به پارک ملی آق‌سو در حال انجام است.

در این خبر آمد که به محض دریافت مجوز لازم از شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور مراسم معرفی رسمی پارک ملی آق‌سو در منطقه حفاظت شده آق‌داغ خلخال برگزار خواهد شد؛ اما گویا به دلیل اهمیت زیست محیطی آق داغ، این موضوع بعدها منتفی شد.

منطقه آق‌داغ خلخال با وجود ظرفیت بالای اکوتوریستی و اهمیت زیست‌ محیطی‌ همواره نیازمند پاسداری دقیق است و تلاش‌های گسترده‌ برای حفظ پوشش گیاهی و جمعیت جانوری است و هوشیاری محیط‌بانان و برخورد قاطع با شکار غیرمجاز ضامن بقای این گنجینه طبیعی برای نسل‌های آینده خواهد بود.

شهرستان کوهپایه ای خلخال با حدود ۸۶ هزار نفر جمعیت در جنوب استان اردبیل واقع شده است.